دانشگاه آزاد اسلامی با توجه به اهمیت توسعه فناوری و نوآوری و ترویج فرهنگ کارآفرینی در کشور معاونت تحقیقات، فناوری و نوآوری را تأسیس کرد که یکی از کارهای منحصربه‌فرد این معاونت راه‌اندازی سراهای نوآوری در واحدهای این دانشگاه در سراسر کشور است. سرای نوآوری ساختاری متشکل از باشگاه‌ها، مراکز رشد، صاحبان سرمایه، شتابدهنده و پارک‌های فناوری است که استارت‌آپ‌ها، شرکت‌های دانش‌بنیان و شرکت‌های صنعتی در آن فعالیت دارند.
به عبارت دیگر سرای نوآوری شامل فعالیت‌های نوآورانه و فناورانه می‌شود که فضای تبادل، تعامل و کارآفرینی را به وجود می‌آورد و به انسجام‌دهی روند ایده تا محصول کمک می‌کند. هدف از سراهای نوآوری ایجاد اکوسیستمی برای تمام بازیگران زیست‌بوم کسب‌وکار دانش‌بنیان در قالب یک مجموعه واحد است. در سرای نوآوری کلیه عوامل کسب‌وکار دانش‌بنیان گرد هم می‌آیند تا اکوسیستم استارت‌آپی چابک و باکیفیتی راه‌اندازی شود.
سرای نوآوری ساختاری شبیه به دانشگاه دارد؛ همانطوری که در دانشگاه جنس آموزه‌ها علمی است در سرای نوآوری آموزه‌ها از جنس نوآوری و فناوری هستند. در دانشکده به دانشجو آموزش داده می‌شود و در نهایت دانشمند و متخصص تولید می‌شود. حال این که در سرای نوآوری در فناورکده‌ها به فناورجویان آموزش داده می‌شود. آموزش در فناورکده مسئله‌محور اما در دانشکده‌ها موضوع محور است. معمولاً صنایع بزرگ روی شرکت‌های نوپا و استارت‌آپ‌ها سرمایه‌گذاری نمی‌کنند اما حاضر به سرمایه‌گذاری در پارک‌های علم و فناوری و شرکت‌های مستقر در آن هستند.
از سوی دیگر شرکت‌های مستقر در پارک‌های علم و فناوری روی پروژه‌های کوچک کار می‌کنند که نه‌تنها می‌تواند سرمایه و پروژه را به مراکز رشد تزریق کند بلکه باعث پیشرفت این مراکز نیز می‌شود. اگر چنین ساختاری شکل بگیرد صنایع و هلدینگ‌های بزرگ مستقر در پارک می‌توانند هسته فناور، مرکز رشد، نیروی انسانی و شرکت همکار داشته باشند. کنار هم قرار دادن این سیستم، هدف اصلی معاونت تحقیقات، نوآوری و فناوری دانشگاه آزاد اسلامی است. اگر طراحی درست صورت بگیرد، این سیستم به صورت مداوم کار خواهد کرد.
دانشگاه اسلامی؛ دانشگاه نسل آینده
آیین‌نامه بازار فناوری و سراهای نوآوری شامل فراصندوق ستارگان، صندوق فناوری دانشگاه آزاد اسلامی و شیوه‌نامه مدیریت فعالیت دانش‌بنیان است آزادی عملیاتی و تنوع فعالیت دارد. سه مأموریت جدید دانشگاه آزاد اسلامی شامل آموزش، فناوری و نوآوری می‌شود که هر کدام از آنها دو بخش آموزش و پژوهش دارند. ساحت آموزش این حوزه‌ها در دانشگاه انجام می‌شود که خروجی آن نیروی انسانی دیوان‌سالار است که مأموریت دانشگاه نسل اول و دوم به‌شمار می‌رود.
در دانشگاه نسل سوم و چهارم، به بحث نوآوری، فناوری و تجاری‌سازی دانش پرداخته می‌شود. دانشگاه اسلامی دانشگاه نسل سوم و چهارم را دربرمی‌گیرد. یکی از ساحت‌های دانشگاه اسلامی ترویج نوآوری و تجاری‌سازی دانش است، دانشگاه آزاد اسلامی نیز با در نظر گرفتن این امر ساحت پژوهشی را به معاونت آموزش علوم انسانی، معاونت آموزش کشاورزی و معاونت آموزش علوم پزشکی محول کرده است. پژوهش‌های حوزه فناوری نیز به معاونت تحقیقات، فناوری و نوآوری محول شده است.
ادبیات دانشگاه فناور تا حد ممکن به ادبیات مردم نزدیک است، بنابراین از کلیدواژه‌های قابل فهم برای مردم عادی در آن استفاده می‌شود. در ساختار بازار از کلیدواژه‌های بانک، سرا و کارگزار استفاده می‌شود، این اصطلاحات در بازار فناوری به صندوق خطرپذیر، سرای نوآوری و شتابدهنده و مدارس خلاق ترجمه می‌شود. استادان و دانشجویان علاقه‌مند به توسعه فناوری، تجهیزات و زیرساخت‌های گسترده در سراسر کشور، شبکه مردمی و صندوق خطرپذیر و عضویت در فراصندوق ستارگان چهار ثروت اصلی دانشگاه آزاد اسلامی به شمار می‌رود.
بدون شک برای تبدیل شدن به یک دانشگاه نسل جدید، شیوه‌ها و روش‌های سنتی باید بررسی و بازبینی شوند. راه‌اندازی سراهای نوآوری بستری برای دانشجویان فراهم می‌کند تا دانشجویان در کنار درس با زیست‌بوم کارآفرینی و کسب‌وکار نیز آشنا شوند.
سرای نوآوری، حلقه وصل دانشگاه و صنعت است
ایجاد ارتباط سازنده میان دانشگاه و صنعت یکی از اهداف دانشگاه آزاد اسلامی و معاونت تحقیقات، فناوری و نوآوری این دانشگاه است. ایجاد سراهای نوآوری در واحدهای دانشگاهی راهی برای ساخت پل میان دانشگاه و صنعت است. درواقع سرای نوآوری نهادی اجتماعی است که یک شتابدهنده و مرکز رشد مسئله‌محور را در دل خود جای داده است. ایجاد سراهای نوآوری در واحدها و استان‌های کشور با تأکید بر پتانسیل‌های منطقه به توسعه زیست‌بوم نوآوری و ارتباط میان دانشگاه و صنعت منجر می‌شود.
اتصال دانشگاه به صنعت به صورت مستقیم ممکن نیست، بنابراین باید حلقه‌هایی میان این دو نهاد ایجاد شود. درواقع دانشگاه از طریق سرای نوآوری به شرکت‌های دانش‌بنیان، شرکت‌های دانش‌بنیان به کارگزارها و کارگزارها به صنعت متصل می‌شوند و بدین ترتیب پلی میان دانشگاه و صنعت ایجاد می‌شود.
تاکنون ۱۴ سرای نوآوری در واحدهای دانشگاهی شهرهای گلستان، اصفهان، بوشهر، آذربایجان شرقی، همدان و... راه‌اندازی شده است. دانشگاه آزاد اسلامی برنامه دارد تا سه سال آینده ۱۰۰ سرای نوآوری و ۲ هزار شرکت دانش‌بنیان راه‌اندازی کند. هدف از این امر تربیت دانشجوی کارآفرین، فناور و اخلاق محور است.
رسوخ نوآوری با توجه به مزایای منطقه‌ای
سراهای نوآوری در دل بازار فناوری جای دارند، بدین ترتیب بوروکراسی‌های اداری آن کم است. هدف اصلی دانشگاه آزاد اسلامی تربیت دانشجویانی است که پس از فارغ‌التحصیلی تخصص و مهارت خاصی داشته باشند تا به‌راحتی بتواند کسب‌وکاری راه بیندازد و علاوه‌بر کسب درآمد، برای دیگران نیز اشتغال‌زایی کند. این امر فرهنگ کارآفرینی را میان نسل دانشجویان امروزی و آینده‌سازان فردا ترویج می‌دهد.
مأموریت اصلی سرای نوآوری توسعه فناوری‌های راهبردی کشور در عرصه‌های مورد نیاز است. دانشگاه آزاد اسلامی با بهسازی و آماده‌سازی ظرفیت‌های موجود در واحدهای این دانشگاه سعی دارد فضایی مناسب را برای توسعه نوآوری و کسب‌وکار واحدهای فناور ایجاد کند. هدف دانشگاه آزاد اسلامی از راه‌اندازی سراهای نوآوری رسوخ نوآوری بر مبنای مزیت‌ها و نیازهای منطقه‌ای است.
تمرکز و اولویت فعالیت‌های فناورانه و نوآورانه در سراهای نوآوری با توجه به مزیت‌ها و نیازهای بومی و منطقه‌ای صورت می‌گیرد. پیشرفت دانشگاه آزاد اسلامی از نظر منابع دانشی و تجهیزات علمی در سال‌های اخیر قابل‌توجه بوده که یکی از عناصر اصلی فعالیت‌های نوآورانه و فناورانه به شمار می‌رود.
در سرای نوآوری چه می‌گذرد؟
براساس آمار رسمی، بیش از ۴۰ درصد از بیکاران کشور از دانش‌آموختگان دانشگاهی هستند که مهم‌ترین علت این پدیده نبود مهارت‌محوری و مهارت‌آموزی در دانشگاه‌هاست. مدارس مهارتی یکی از چشم‌اندازهای زیرمجموعه سرای نوآوری است که در آن مهارت و تخصص کاربردی به افراد آموزش داده می‌شود.
سراهای نوآوری می‌تواند خلأهای اساسی زیست‌بوم کسب‌وکار دانش‌بنیان در کشور از جمله ارائه مشاوره و منتورینگ و برگزاری دوره‌ها و آموزش‌های کاربردی را برطرف کند. سرای نوآوری شبکه‌ای منسجم برای کسب‌وکار دانش‌بنیان فراهم می‌کند و بستری بُرد-بُردی برای بازیگران فضای کسب‌وکار است که چرخ اقتصاد دانش‌بنیان را به حرکت درمی‌آورد.