» صندوق سرمایه‌گذاری» نهاد مالی است که با وجوه دریافت شده از سرمایه‌گذاران، در سبد متنوعی از اوراق بهادار سرمایه‌گذاری و در مقابل، واحدهای سرمایه‌گذاری خود را به ایشان واگذار می کند. هر واحد سرمایه‌گذاری صندوق، نماینده نسبتی از سبد اوراق بهاداری است که صندوق سرمایه‌گذاری، به نمایندگی از سرمایه‌گذاران خریداری و اداره می‌کند.
به گزارش پایگاه اطلاع رسانی بازار سرمایه (سنا) ، یکی از اقسام صندوق های سرمایه گذاری، «صندوق سرمایه‌گذاری خطرپذیر» یا «صندوق سرمایه‌گذاری جسورانه» (Venture Capital fund) است. این نوع سرمایه گذاری به معنای تأمین سرمایه لازم برای شرکت‌ها و کسب و کارهای نوپایی (Startup) است که مستعد رشد سریع و ارزش آفرین باشند.
این نامگذاری به این دلیل است که سرمایه گذاری در شرکت های نوپا و در حال رشد که درآمد چندانی نیز ندارند عمل پر ریسکی است و در موارد متعددی، نتیجه سرمایه گذاری موفقیت آمیز نخواهد بود. این ریسک به وسیله احتمال و انتظار بازده بیشتری که از سرمایه گذاری در شرکت های مستعد رشد سریع و پر ریسک حاصل می شود جبران می شود.
سرمایه‌گذاری ریسک‌پذیر، موتور محرکه تولید محصولات جدید و رشد نوآوری در عرصه های مختلف است و سرمایه گذاران خطرپذیر اصولا در شرکت‌هایی سرمایه‌گذاری می‌کنند که به فناوری یا روش کار جدیدی دست یافته باشند. در این کسب و کارها که ممکن است هنوز در مراحل کاملا اولیه بوده و حتی قالب حقوقی شرکت را نیز نداشته باشند، اشخاصی که آنها را بنیانگذار یا کارآفرین می نامند، کسب و کار را راه اندازی می کنند.
کارآفرینان و بنیانگذارانِ استارتاپ ها اصولا از سرمایه لازم برای رشد و توسعه کسب و کار خود برخوردار نیستند و این سرمایه گذارانِ خطرپذیر هستند که با پرداخت نقدینگی به این شرکت‌ها، درصدی از سهام آنها را خریداری و در رشد و توسعه شرکت، فعالانه مشارکت می کنند. البته صندوق های سرمایه گذاری خطرپذیر غالبا برای تامین مالی بهتر طرح های موضوع سرمایه گذاری و با هدف تقسیم ریسک های موجود از کمک افراد ثروتمند و علاقه مند به این نوع سرمایه گذاری نیز بهره می برند (Angel Investors).
صندوق های سرمایه گذاری خطرپذیر، طرح های نو و جذاب برای کسب و کار را دنبال می کنند و پس از بررسی های لازم و توافق اولیه بنیانگذاران و صندوق سرمایه گذاری، سندی تحت عنوان چارچوب مبنایی (Term Sheet) که بیانگر اصول و مبانی توافق طرفین است تنظیم و امضا می شود. سند مزبور از نظر حقوقی اصولا الزام آور نیست و تعهدی برای انعقاد قراردادهای سرمایه گذاری ایجاد نمی کند.
پس از انعقاد چارچوب مبنایی، فرایند راستی آزمایی (due diligence)آغاز می شود تا سرمایه گذار به ویژه از وضعیت فنی، مالی و حقوقی کسب و کارِ موضوع سرمایه گذاری آگاهی یابد. در صورت مناسب بودن نتیجه راستی آزمایی، سایر قراردادهای مربوط از جمله توافقنامه سهامداران، قرارداد خرید سهم و قرارداد خدمت مدیران میان طرفین منعقد می شود.
در قرارداد خرید سهام، قسمتی از سهام بنیانگذاران به صندوق واگذار و شرایط فروش سهام در آن قید می شود. توافقنامه سهامداران، به نوعی کلیدی ترین و مهمترین سندی است که میان تمامی سهامداران شرکت موضوع سرمایه گذاری منعقد می شود. شخصیت سهامداران سرمایه گذاری های خطرپذیر واجد اهمیت فراوانی است. به علاوه، اختیارات سهامداران و مدیران صرفا بر مبنای میزان سهام آنها تعیین نمی شود و اصولا توافقات دیگری میان طرفین صورت می گیرد. همچنین توافقات سهامداران و روابط فیمابین عموما شامل مواردی همچون عدم رقابت با یکدیگر، رازداری، نحوه برخورد با تخلفات سهامداران و نحوه تعیین قیمت سهام در هنگام فروش سهم است که نگارش آنها در اساسنامه معمول نیست و اداره ثبت شرکت ها نیز قاعدتا با درج آنها موافقت نخواهد کرد.
در این فرایند،سرمایه گذار و کارآفرینان توافق می کنند طی مدت مشخصی که معمولا بین سه تا پنج سال است در کسب و کار مربوط فعالیت کنند تا کسب و کار مزبور به هدف های مورد نظر طرفین دست یافته و بازدهی مناسبی از این فعالیت و سرمایه گذاری نصیب طرفین شود. بدین ترتیب بنیانگذارانِ کسب و کار، مدیریت آن را بر عهده گرفته و طی قرارداد خدمت، متعهد به انجام وظایف مدیریت در طول دوره یادشده می شوند.
سرمایه‌گذار ریسک‌پذیر علاوه بر تامین سرمایه در مدیریت کسب و کار نیز فعالانه مشارکت نموده و با تلاش در جهت ایجاد ارزش افزوده و افزایش قیمت سهام این شرکت‌ها نقش مهمی در توسعه کسب و کار ایفا می‌کند. در واقع، از آنجا که محیط فعالیت شرکت های نوپا به ویژه در ابتدای ورود به بازار کسب و کار، آمیخته با چالش های متعدد است، نیاز به مدیرانی حرفه ای است که بتوانند در شرایط دشوار، شرکت را هدایت کنند. بنابراین، سرمایه خطرپذیر به همراه کمک های مدیریتی در اختیار شرکت‌های نوپا و در حال رشد قرار می گیرد تا این امکانات به منظور تبلیغات، تحقیقات و تولید محصول استفاده شوند.
سرمایه‌گذار خطرپذیر اصولا پس از طی مدت زمان مشخص که به طور تقریبی حدود 5 سال است و رسیدن به اهداف مورد نظر از جمله خلق بازدهی مورد نظر با یک راهبرد مشخص خروج (Exit Strategy) نظیر عرضه عمومی سهام (IPO) یا ادغام و تملک از شرکت خارج شده و سرمایه گذاری انجام شده را به نقدینگی تبدیل می کند. صندوق سرمایه گذاری با در اختیار داشتن نیروهای متخصص و ارتباطات گسترده، بهترین استراتژی را برای واگذاری شرکتی که در آن سرمایه گذاری کرده است اتخاذ می کند.
گرچه سرمایه گذاری خطرپذیر مدتی است در کشور ما در قالب حقوقی شرکت و نه صندوق سرمایه گذاری آغاز شده که در این زمینه می توان به عنوان یک نمونه موفق از شرکت نوین اندیشان سرآوا پارس یاد کرد اما با تصویب نمونه اساسنامه صندوق سرمایه گذاری خطرپذیر توسط هیات مدیره سازمان بورس و اوراق بهادار، قالب حقوقی «صندوق سرمایه گذاری» که به شیوه مناسب تری با اقتضائات سرمایه گذاری خطر پذیر انطباق دارد می تواند توسط سرمایه گذاران خطرپذیر مورد استفاده قرار گیرد.
در واقع، در قانون بازار و قانون توسعه ابزارها و نهادهای مالی جدید، قانونگذار بی‌آنکه وارد جزئیات مقررات حاکم بر صندوق های سرمایه گذاری شود، تصویب اساسنامه آنها را در اختیار سازمان قرار داده است. بدین ترتیب، در صندوق سرمایه گذاری خطرپذیر نیز، روابط میان سرمایه گذاران از جمله در حوزه مدیریت، ارکان تصمیم گیرنده و تقسیم سود به نحو قابل انعطافی می تواند توسط سازمان بورس تعیین شود و اساسنامه و امیدنامه مصوب هیات مدیره سازمان بورس، قدم اول را در راستای تشکیل و فعالیت صندوق های سرمایه گذاری خطرپذیر برداشته است.
*دکتر محمد سلطانی، عضو هیات علمی دانشگاه شهید بهشتی