به گزارش پایگاه اطلاع‌رسانی بنیاد ملی نخبگان، نخستین جلسه از سلسله نشست‌های تخصصی اقتصاد دانش بنیان با رویکرد فرهنگسازی اقتصاد دانش بنیان و گفتمان علم و فناوری و با حضور جمعی از پژوهشگران و اساتید با ارائه دکتر ابراهیم سوزنچی، عضو هیات علمی دانشکده مدیریت و اقتصاد دانشگاه صنعتی شریف، در محل پژوهشکده مطالعات فناوری ریاست جمهوری برگزار شد.
در آغاز این نشست، روح ا... ابوجعفری مدیر گروه اقتصاد دانش بنیان پژوهشکده مطالعات فناوري رياست جمهوري، با اشاره به فلسفه شکل گیری این نشست‌ها، گفت: مفهوم اقتصاد دانش بنیان چند سالی است در کشور مطرح شده و نیازمند مفهوم‌پردازی و تعریف درست مطابق نیازها و اهداف توسعه کشور است. در غیر این صورت شاهد انحرافات سیاستی و هدررفت منابع خواهیم بود.
ابوجعفری افزود: به همین دلیل پژوهشکده مطالعات فناوری در نظر دارد تا با حضور صاحب‌نظران و اقتصاددانان مطرح کشور بستر گفتگوهای کارشناسی را به صورت نشست‌های تخصصی ماهانه فراهم کند.
در ادامه این نشست، سوزنچی با ارائه مقاله خود، ضمن اشاره به سه رویکرد کلی در مورد اقتصاد دانش بنیان که ریشه‌های نظری نیز دارند گفت: با توجه به وضعیت اقتصاد ایران و مرحله توسعه‌ای که کشور در آن قرار دارد، به نظر می‌رسد برخی برداشت‌ها از اقتصاد دانش بنیان، باعث انحراف از مسائل اصلی اقتصاد کشور خواهد شد.
عضو هیات علمی دانشکده مدیریت و اقتصاد دانشگاه صنعتی شریف، درباره تاریخچه اقتصاد دانش بنیان گفت: مفهوم اقتصاد دانش بنیان نخست در سال 1995 در گزارشی غیر رسمی از سازمان همکاری‌های اقتصادی و توسعه(OECD) آمد. یک‌سال بعد، گزارشی تحت همین عنوان منتشر شد و در این گزارش، برای تبیین مفهوم اقتصاد دانش بنیان به «نظریات جدید رشد اقتصادی»، «اقتصاد یادگیرنده»،«جامعه اطلاعاتی» و «نظام ملی نوآوری» اشاره شده است.
سوزنچی ادامه داد: این مساله به خودی خود نشان می‌دهد که در زمان انتشار، هنوز این مفهوم به صورت دقیق تبیین نشده بود و مشخص نبود که قرار است چه پدیده متقاوتی را توضیح دهد. حتی در آن گزارش پیش‌بینی شده بود که بیش از 50 درصد ارزش افزوده ایجاد شده در اقتصادها از طریق محصولات و خدمات دانش بنیان ایجاد شود. پس از انتشار این گزارش اقتصاد دانش بنیان مورد توجه سیاستگذاران قرار گرفت، در حالیکه از نظر مفهومی، چتر بزرگی بود که مفاهیم متنوع زیادی را تحت پوشش قرار می‌داد.
رویکردهای کلی به اقتصاد دانش بنیان
سوزنچی با اشاره به سه رویکرد قابل طرح مختلف در اقتصاد دانش بنیان گفت: رویکرد اول، رویکرد افزایش بهره وری در اقتصاد است. در این پارادایم، دانش به عنوان تقویت‌کننده و بهبود‌دهنده فرآیندهای اقتصاد مورد استفاده قرار می‌گیرد. این کار عمدتا از طریق بالا بردن راندمان فعالیت‌های موجود صورت می‌گیرد یا از طریق نوآوری‌هایی که می‌تواند ارزش افزوده فعالیت‌های اقتصادی را بالا ببرد. نظریات مختلفی در این حوزه وجود دارند که از مهم‌ترین آن‌ها می‌توان به نظریات جدید رشد و یا نظریات تکاملی رشد اقتصادی نام برد.
وی افزود: رویکرد دوم که در میان سیاستمداران و در کشور ما نیز بیشتر جا افتاده‌است، توجه به صنایع مبتنی بر فناوری پیشرفته (High-Tech) است و در این رویکرد تصور این است که ارزش افزوده اصلی اقتصاد از این بخش است وتلاش گسترده ای صورت می‌گیرد تا این صنایع خاص توسعه یابند.
این عضو هیات علمی دانشگاه، درباره رويکرد سوم به اقتصاد دانش بنيان گفت: رویکرد سوم به فناوریهای اطلاعاتی و ارتباطاتی می‌پردازد. این رویکرد مدعی این است که ظهور فناوری اطلاعات و ارتباطات، به صورت کلی سازوکارهای اقتصادی را تغییر داده است و بنابراین همانگونه که قبلا از اقتصاد کشاورزی به اقتصاد صنعتی حرکت کردیم، اکنون نیز از اقتصاد صنعتی به اقتصاد اطلاعاتی تغییر مکان داده‌ایم به گونه‌ای که پارادایم‌های رقابت، بازار، سازمان و فناوری در آن به صورت کلی متفاوت است.
عضو هیات علمی دانشکده مدیریت اقتصاد دانشگاه صنعتی شریف، درباره تفاوت اين سه رويکرد گفت: یک تفاوت اصلی این سه رویکرد این است که رویکرد اولی مدعی است که فهم ما نسبت به نقش دانش تغییر کرده است و بنابراین ما نیازمند این هستیم که سازوکارهایی که مبتنی بر آن، دانش در اقتصاد نقش بازی می‌کند را بهتر بهفمیم در حالیکه در رویکرد دومی مدعی یک تغییر ساختاری در اقتصاد صنعتی هستیم که ارزش افزوده از صنایع سنتی گذشته به سمت صنایع با تکنولوژی برتر در حال حرکت است و در این میان رویکرد سوم مدعی است سازوکارهای اقتصادی به کلی تغییر کرده‌اند.
وی در ادامه افزود: علاوه بر معانی فوق، اقتصاد دانش بنیان در کشور به معانی متعدد دیگری نیز به کار می‌رود. یکی از آن‌ها اهمیت به کارگیری نیروهای تحصیل‌کرده در صنعت است که تحت عنوان اقتصاد دانش‌بنیان مد نظر سیاستمداران قرار گرفته است، دیگری افزایش شرکتهای دانش بنیان (شرکتهای فعال درحوزه تکنولوژی های برتر و متوسط-برتر)، سومی تغییر ساختار اقتصادها از تولیدات به خدمات، چهارمی را می‌توان افزایش سطح دستمزدها در اقتصاد و پنجمی را اشاره به انقلاب فناوری اطلاعات، بدون این فرض که اقتصاد تغییرات ماهیتی داشته است، دانست. البته ایشان افزود که مبانی نظری بسیاری از این بحثها، روشن نیست و اقتصاد دانش بنیان کماکان مانند یک مفهوم همه کاره، برای معانی متعددی به کار می‌رود.
شرایط فعلی اقتصاد ایران و ارتباط آن با اقتصاد دانش بنیان
سوزنچی با اشاره به شرایط فعلی اقتصاد ایران و رویکرد به اقتصاد دانش بنیان در ایران گفت: واقعا نمی‌توان گفت که یک رویکرد صحیح است و بقیه نادرست است. در مرکز همه این مباحث، این است که ما چگونه قرار است به دانش توجه کنیم. برای اینکه بتوانیم پاسخ این مساله را با شرایط کشور خود ارائه دهیم، به نظر باید به شرایط و مسائل توسعه یافتگی کشور توجه کنیم. به زعم ایشان، نگاه های مسلط در کشور بسیار تکنولوژی بنیاد است و این نگاه ها نمی‌تواند پاسخگوی خوبی برای سوال مطروحه باشد. ایشان نگاه درست را به این مساله، نگاه توسعه و یا در سطح بخشها، نگاه های توسعه صنعتی دانست.
سوزنچی ادامه داد: مثلا بر اساس مدل گزارش رقابت پذیری جهانی، وضعیت ایران در مرحله گذار از اقتصاد منبع محور به کارایی محور است. اگر این مدل را درست بدانیم در کشور نیازمند افزایش بهره وری هستیم. یا مثلا می‌توان از مدل روستو استفاده کرد که در این مدل اقتصادها بعد از ایجاد زیرساختها و نهادهای لازم، به مرحله اوج گیری یعنی توسعه صنعتی و سپس به مرحله بلوغ، یعنی استفاده از نوآوری و ایده‌ها به منظور رقابت پذیری می‌رسند. در کشور ما نیز زیرساختها و نهادها به اندازه کافی شکل نگرفته اند و در مرحله پرش نیز هنوز ساختار صنعتی کشور مناسب نیست. لذا در هر دو مدل که به مرحله توسعه اشاره می کنند افزایش بهره وری مد نظر است.
دکتر سوزنچی افزود: اما در کشور شاهد هستیم که ذهنیتها بسیار به سمت فناوریهای برتر معطوف شده است. ایشان افزود توجه به فناوری های برتر در جایگاه خود بسیار خوب است، اما تا وقتی که مشکلات فراوان بهره وری در بخشهای مختلف اقتصاد و سیاست وجود دارند، چنین شرکتهایی نیز در نهایت ناگزیرند با این مسائل دست و پنجه نرم کنند و در سطح بین المللی رقابت پذیر نخواهند بود.
عضو هیات علمی دانشکده مدیریت و اقتصاد دانشگاه صنعتی شریف در نهایت پیشنهاد داد: کانون تمرکز در بحث اقتصاد دانش بنیان باید بهبود بهره وری باشد در غیر اینصورت، حتی تمام تلاشی که در راستای توسعه بنگاه‌های دانش بنیان می‌گردد به سرانجام نخواهد رسید. هرچند ایشان این انتقاد به بحث دانش بنیان در کشور را کماکان وارد دانست که به جای نگاه به شرکتهای دانش بنیان، این قانون باید در ارتباط با بخشهای دانش بنیان (شامل صنعت و خدمات) تدوین می‌گردیده است که حداقل منجر به توسعه این صنایع شود.
براساس این گزارش، سلسله نشست‌های تخصصی اقتصاد دانش بنیان با حمایت معاونت علمی و فناوری ریاست جمهوری و از سوی پژوهشکده مطالعات فناوری ریاست جمهوری برگزار می‌شود.