طی سال‌های اخیر تامین مالی بنگاه‌های اقتصادی کشور با جدیت بیشتری دنبال می‌شود و نقش بازار سرمایه بیش از پیش اهمیت یافته است با این حال توسعه هر چه بیشتر این امر نیازمند رفع موانعی است. به‌طوری‌که چالش‌های موجود امکان استفاده مناسب از ظرفیت‌های بازار سرمایه در تامین مالی بخش خصوصی را به نحو مطلوب میسر نکرده است؛ الزام برای وجود رکن ضامن و همچنین نرخ سود یکسان در تامین مالی از دو بازار سرمایه و پول از جمله موانعی هستند که استفاده از ابزارهای مناسب بازار سرمایه را به چالش کشانده است. در راستای رفع این موضوع با حذف رکن ضامن و در مقابل استفاده از وثیقه‌کردن سهم به‌جای ضمانت‌های بانکی به‌عنوان مهمترین و کاربردی‌ترین سیاست شناخته شده است. بر همین اساس روز گذشته نخستین اوراق بخش خصوصی با انتشار اوراق مبتنی بر سهام وارد بازار سرمایه شد. از سوی دیگر با راهکارهایی که شرکت‌های تامین سرمایه در اعطای سود بیشتر به سرمایه‌گذاران به‌کار گرفته‌اند، جذابیت در نرخ سود اوراق ایجاد شده است. این امر رفع مانع دوم را نوید می‌دهد. با توجه به رفع این دو معضل یادشده، می‌توان موانع دیگر را نیز مرتفع کرد. به این ترتیب با حل موضوع رکن ضامن، زمانبر شدن فرآیند انتشار اوراق و همچنین بخشی از هزینه‌های تامین مالی بالا به خودی خود مرتفع می‌شود. این امر نویدبخش استفاده بیشتر بخش خصوصی از روش‌های متنوع تامین مالی از بازار سرمایه خواهد بود.
پتانسیل بازار سهام در انتشار اوراق
طی سال‌های اخیر تامین مالی بنگاه‌ها و شرکت‌ها از بازار بدهی هر چند با رونق نسبی همراه شده اما همچنان با ظرفیت، پتانسیل و تنوع ابزارهای موجود در این بازار همخوانی ندارد. به‌طوری‌که در سال گذشته تنها انتشار اوراق شامل اوراق مشارکت، اجاره و مرابحه به ارزش تقریبی ۵ هزار میلیارد تومان صورت گرفته است. به این ترتیب ارزش بازار بدهی بورس اوراق بهادار تهران در پایان سال ۹۶ به بیش از ۱۱ هزار میلیارد تومان رسید. این روند در سال جاری با انتشار اوراق جدید، روندی افزایشی را تجربه کرد. به‌طوری‌که در حال حاضر ارزش بازار بدهی بورس تهران بالغ بر ۱۲ هزار و ۵۰۰ میلیارد تومان است.
از سوی دیگر بررسی روند انتشار اوراق در بازار بدهی طی سال‌های اخیر با رشد همراه بوده است، به‌طوری‌که ارزش این بازار در دو سال پیش کمتر از یک‌هزار میلیارد تومان بوده است، اما همچنان با ظرفیت، پتانسیل و تنوع ابزارهای موجود در این بازار همخوانی ندارد. این شرایط نیازمند مرتفع کردن موانع پیش‌رو است. موانع چهارگانه‌ای برای توسعه هرچه بیشتر انتشار اوراق و تامین مالی بخش خصوصی وجود دارد؛ نرخ سود یکسان در تامین مالی از دو بازار سرمایه و پول، زمانبر شدن فرآیند انتشار، الزام برای وجود رکن ضامن و ناپایداری سیاست‌های پولی از جمله موانعی هستند که استفاده از ابزارهای مناسب بازار سرمایه را به چالش کشانده است. اما این موضوع در اواخر سال گذشته با نوید برای ورود اوراق بدون رکن ضامن وارد فاز جدیدی شد. در راستای تشریح ویژگی‌های طرح توثیق سهام، «دنیای اقتصاد» در گزارشی تحت عنوان «میانبر رونق اوراق شرکتی» به بررسی مزایای این طرح جدید پرداخت. به این ترتیب طرح «توثیق سهام» می‌تواند میانبری کارساز برای توسعه انتشار اوراق بخش خصوصی باشد. در این مدل ناشر اوراق بدهی یا هلدینگ بالادستی که قصد تامین مالی از بازار بدهی دارد، می‌تواند مقداری از سهام تحت تملک خود را به‌عنوان وثیقه قرار دهد و فرآیند تامین مالی را تسهیل کند. به این ترتیب دیگر نیازی به بحث ضامن و ضمانت‌های بانکی نخواهد بود. در واقع این سهام وثیقه شده در حکم همان ضامن بوده و بحث ضمانت از اوراق را بر عهده می‌گیرد. به این ترتیب یکی از مهمترین موانع در طولانی شدن انتشار اوراق از بازار بدهی مرتفع خواهد شد.از سوی دیگر خریدار نیز اطمینان خاطر بیشتری برای پوشش ریسک خود خواهد داشت. چون در این صورت ضمانت اوراق خریداری شده در گرو سهامی خواهد بود که از نقدشوندگی بالایی برخوردار است و در صورت لزوم می‌توان مطالبات را با به فروش رساندن این سهام پرداخت کرد.
نگاهی به بزرگترین تامین مالی
پذیره نویسی صکوک اجاره ۸۰۰ میلیارد تومانی شرکت مخابرات به‌عنوان بزرگترین تامین مالی بخش خصوصی از روز گذشته آغاز شد. در نخستین روز از عرضه این اوراق شاهد خرید نیمی از این اوراق بودیم. همچنین این اوراق رکورد دیگری نیز در نوع خود ثبت کرد. به‌طوری‌که نخستین اوراق بدهی بدون وجود رکن ضامن بود. در این راستا سهام دو شرکت مخابرات و همراه اول به‌عنوان ضمانت پرداخت اصل و سود اوراق قرار گرفته است. به این ترتیب ۶ / ۵ میلیارد سهم مخابرات و ۷۰۱ میلیون سهم ارتباطات سیار به‌عنوان وثیقه انتشار این اوراق بوده است. در راستای عرضه اوراق مزبور روح‌الله حسینی‌مقدم معاون ناشران و اعضای شرکت بورس به ارائه توضیحات تکمیلی پرداخت و گفت: این اوراق سی وششمین نماد اوراق رهنی در بورس تهران است که به این ترتیب با احتساب انتشار اوراق مزبور، ارزش بازار بدهی بورس تهران به ۱۲ هزار و ۵۰۰ میلیارد تومان رسید. وی در ادامه با اظهار این مطلب که علاوه بر اینکه با انتشار این اوراق بزرگترین تامین مالی بخش خصوصی بازار سرمایه انجام می‌شود، گفت: این اوراق ابزار جدیدی است که برای اولین بار وارد بازار سرمایه شده است. حسینی‌مقدم ادامه داد: مهمترین ویژگی این اوراق عدم نیاز به ضمانت بانکی است؛ در انتشار اوراق اجاره مبتنی بر سهام، ناشر از توانایی خود برای تضمین استفاده می‌کند و سهام را به‌عنوان وثیقه قرار می‌دهد. به این ترتیب به سیستم بانکی نیز وابسته نیست. وی در ادامه با اشاره به اینکه بانک‌ها برای پذیرش ریسک این اوراق معمولا رقمی دریافت می‌کنند، گفت: به این ترتیب تامین مالی از طریق انتشار اوراق اجاره مبتنی بر سهام ارزان‌تر است. به گفته حسینی‌مقدم، این اوراق که روز گذشته به قیمت هر برگه ۹۱ هزار تومان کشف قیمت شد، ۴ ساله بوده و از نرخ سود اسمی ۱۶ درصدی برخوردار است. حسینی‌مقدم با اشاره به اینکه این اوراق با نرخ پایین‌تر از نرخ‌های بازار است، گفت: این روند نویدبخش مسیر کاهشی نرخ بهره است که تامین مالی ارزان‌تر را به دنبال خواهد داشت. وی در ادامه روند افزایش تامین مالی بخش خصوصی از بازار سرمایه را نویدبخش استفاده مناسب‌تر از پتانسیل‌های موجود در بازار دانست و گفت: با توجه به برنامه‌ریزی‌ها در دو سال گذشته و اتکای بخش خصوصی به تامین مالی از بازار سرمایه، پیش‌بینی می‌شود ارزش بازار بدهی در دو سال آینده رشد قابل توجهی داشته باشد.
در ادامه این مراسم کمال بیگدلی، معاون مالی شرکت مخابرات ایران به ارائه توضیحات پرداخت و گفت: شرکت مخابرات با حجم گسترده فعالیت‌هایش نیازمند تامین مالی است و در استفاده از ابزارهای بازار سرمایه برای تامین مالی همیشه پیش‌قدم بوده است. به این ترتیب اوراق اجاره مبتنی بر سهام برای اولین بار از طریق شرکت مخابرات منتشر شده است. وی در ادامه با اظهار این مطلب که بازار سرمایه فرصت‌های مناسبی برای تامین مالی در اختیار ناشران بخش خصوصی قرار داده است، گفت: اوراق مذکور به منظور مدیریت سرمایه در گردش شرکت و به‌تبع تسریع راه‌اندازی پروژه‌های سرمایه‌گذاری اعمال می‌شود. امید می‌رود با روند کشف قیمت در روز جاری واگذاری و فروش صورت گیرد. بیگدلی ادامه داد: مخابرات به دلیل حجم گسترده‌ای از فعالیت‌های خود، نیازمند تامین مالی مناسب است. در گذشته این تامین نقدینگی از بازار پول صورت می‌گرفت، اما استفاده از ابزارها و پتانسیل موجود در بازار سرمایه، نحوه تامین مالی و دوره بازپرداخت را برای شرکت تسهیل کرده است.
وی در ادامه با اظهار این مطلب که شرکت مخابرات در گذشته نیز ۴۵۰میلیارد تومان اوراق صکوک بر پایه دارایی از طریق بازار سرمایه منتشر کرده بود، گفت: ارتباطات موتور محرک در هر اقتصادی است که به‌طور مستقیم با تمامی نهاده‌ها ارتباط دارد. به این ترتیب توسعه مخابرات امری ضروری است که تلاش می‌شود با بهره‌گیری از ابزارهای مناسب، این امر به بهترین صورت محقق شود.
مدیرمالی «اخابر» در ادامه به انتشار اوراق ۸۰۰ میلیارد تومانی روز گذشته اشاره کرد و گفت: در این راستا نحوه روند درآمدهای آتی شرکت و نحوه تامین مالی اصل و فرع اوراق مزبور به‌طور کامل بررسی شده و هیچ ریسکی در این زمینه وجود ندارد. به عبارت دقیق‌تر انتشار اوراق در حاشیه امن قرار دارد.بیگدلی در پاسخ به سوالی مبنی بر تاثیر فیلترینگ تلگرام بر سودآوری «اخابر» گفت:از ناحیه این موضوع هنوز سودی شناسایی نشده، شاید این فیلترینگ افزایشی در داده مصرفی ایجاد کرده باشد، اما در بعد کلان شرکت و افزایش درآمد آن تاثیر نخواهد داشت.
سود ۲۳ درصدی اوراق
علی تیموری، مدیرعامل تامین سرمایه لوتوس پارسیان نیز به‌عنوان بازارگردان و متعهد پذیره‌نویسی اوراق گفت: رکن ضامن برای انتشار این اوراق مانعی بزرگ و گلوگاهی بود که انتشار اوراق را با مشکلات مواجه می‌کرد، اما با تسهیلاتی که سازمان بورس در اختیار ناشران بورسی قرار داد، از این پس شرکت‌ها می‌توانند سهام پذیرش شده در بازار سرمایه را به‌عنوان وثیقه برای انتشار اوراق و تامین مالی قرار دهند.
وی در ادامه با اظهار این مطلب که اوراق مزبور از ثبات لازم بازپرداخت اصل و فرع سود برخوردار است، گفت: این اوراق از کوپن سود ۱۶ درصدی برخوردار است، اما بازارگردان از محل کارمزد بازارگردانی بخشی از مازاد بر نرخ ۱۶ درصد را طی دوره‌های سه‌ماهه به سرمایه‌گذاران پرداخت می‌کند. به این ترتیب ، نرخ بازده موثر اوراق برای خریدارانی که در زمان پذیره‌نویسی اقدام به خرید کنند و در سررسید یک ساله اوراق را بفروشند ۲۱ درصد ماهانه و نرخ موثر سود نیز ۲۳ درصد خواهد بود. تیموری در ادامه تاکید کرد: در صورت فروش اوراق قبل از سررسید یک ساله نیز مطابق مظنه بازارگردانی اعلام شده، نرخ بازدهی که نصیب سرمایه‌گذاران می‌شود، معادل ۲۰ درصد سالانه روزشمار است.