امروزه تغییراتی در مناسبات اقتصادی جهان در حال شکل گیری است و بازار سنتی جایگاهش را به بازار دانش بنیان و استارت آپی می دهد. در سال های اخیر جمهوری اسلامی ایران توانسته در حوزه فناوری و دانش بنیان رشد فراوانی نسبت به همسایگان خود در منطقه داشته باشد. ارزش آفرینی بیش از 60هزار میلیارد تومانی و ایجاد بیش از 300 هزار شغل از کارنامه درخشان این عرصه است.
از فعالیت قریب به 4هزار شرکت دانش بنیان و استارت آپی (کسب و کارهای نوپا) در ایران، تعداد بسیاری را کارآفرینان مقیم خارج از کشور تشکیل می دهند. آنهایی که با تجربه فعالیت در بزرگ ترین شرکت های جهان؛ قید امکانات و سرمایه را زده اند تا به کشور خود برگردند و نقش موثری در اقتصاد نوین ایران داشته باشند.
حسین اخلاق پور یکی از این ایرانیان که بیش از 20 سال است در حوزه فناوری و استارت آپ آمریکا فعالیت می کند، با بیان اینکه «تفاوت بین استارت آپ ها و کسب و کارهای معمولی در ابعاد خدمات‌دهی است» گفت: هر کسب و کاری استارت‌آپ نیست، وقتی صحبت از یک استارت‌آپ می کنیم تفاوتش با کسب و کار معمولی در این است که استارتاپ یک مدل جدیدی را معرفی می کند که این مدل جدید قرار است در مقیاس بزرگتری ارائه شود.
وی ادامه داد: یک کسب و کار وقتی استارت آپی محسوب می شود که راه متفاوتی را از راه سنتی که قبلا اجرا می‌شد پیدا کند. فروش بیشتر و هزینه کم تر؛ این اثر استارتاپی است.
این کارآفرین ایرانی مقیم آمریکا، کاهش وابستگی به منابع طبیعی در کشورهای پیشرفته را حاصل وجود پدیده ای به نام استارت آپ دانست و اضافه کرد: با نگاهی به کشورهای پیشرفته می بینید وابستگی آنها به نفت، گاز، معدن و دیگر منابع طبیعی، از طریق سپردن کار و تولید به خود مردم، کاهش می یابد و این رهایی از وابستگی ناشی از خلاقیتی است که از دل استارت آپ ها بیرون می آید.
اخلاق پور، استارت آپ را سبب پیشرفت یک مملکت دانست و گفت: تولید ناخالص ملی کشوری چون آمریکا از منابع طبیعی نیست بلکه از شرکت هایی می آید که حاصل استارت آپ ها هستند. گوگل، فیسبوک و آمازون شرکت هایی هستند که آن قدر بزرگ شده اند که اکثر عمده تولید ناخالص ملی را دربر دارند.
وی یادآور شد: برای همین اگر آینده پیشرفت یک مملکت به فروش نفت منتهی شود، دیر یا زود به مشکل بر خواهد خورد زیرا این منابع پایدار نیستند و ارزش آنها کاهش می یابد، از این روی کشورها باید دنبال نوآوری هایی باشند که از دل استارت آپ ها بیرون می آید.
مؤسس چندین شرکت دانش بنیان، نقطه قوت استارت آپ ها را کمک به خلاقیت دانست و با تشریح نقاط ضعف آنان، گفت: نقطه ضعف این مساله، پدیدار شدن تعداد زیاد استارت آپ هاست که همگی می خواهند رشد کنند. یک استارت‌آپ 6نفره تبدیل به یک ابَر شرکتی چون گوگل می شود که بالای 100 هزار کارمند دارد.
اخلاق پور با تاکید براینکه این شرکت ها برای اینکه بتوانند در این حد رشد کنند نیاز جدی به سرمایه گذاری دارند، افزود: بدون سرمایه گذاری لازم استارت‌آپ ها از گرسنگی می میرند.
وی بنای استارت‌آپ ها را صعودپذیر خواند و گفت: وقتی سرمایه مورد نیاز برای استارت‌آپ ها تامین نشود آنها مجبورند به یک کسب و کار کوچک تبدیل شوند و این به طبیعت استارتاپ ها نمی خورد. اگر کسب و کار کوچک باشد آن وقت باید با کسب و کارهای سنتی رقابت کند، که قدرت این را ندارند.
این فعال استارت آپی افزود: بسیار مهم است بدانیم درست کردن یک استارتاپ به تنهایی دلیل بر موفقیت نیست. باید بدانیم که این استارت آپ به اکوسیستمی نیاز دارد که بتواند در قلب خود درصد کمی از اینها را به سمتی ببرد که بزرگتر شوند.
اخلاق پور، تفاوت استارت‌آپ ها در جوامع پیشرفته و درحال پیشرفت را، در 'مقیاس سرمایه' آن جوامع دانست و ادامه داد: وقتی با جوامع پیشرفته سروکار دارید یعنی سرمایه خیلی بزرگی در دسترس دارید تا نسبت به جوامع درحال پیشرفت. وقتی در آمریکا صحبت از استارت آپ می شود؛ یعنی سرمایه بیشتری را می توان سرازیر کرد و آنها می توانند ریسک بسیار بالاتری را تحمل کنند.
وی با بیان اینکه فقدان سرمایه لازم برای استارت‌آپ در کشورهای در حال توسعه، آنها را به سمت کپی سوق می ده، ؛افزود: استارت آپی مدل خود را از یک شرکت معتبر دیگر کپی می کند، چرا؟ چون نمی خواهند چیزی را تجربه کنند که نمی دانند موفق خواهند شد یا خیر.
این فعال حوزه استارت آپ، الگوبرداری از یک تجربه موفق در خارج را روش درستی دانست و گفت: وقتی می دانیم جای دیگری یک الگویی موفق بوده و جواب داده، ما می توانیم آن را ایرانی سازی و استفاده کنیم. این کار درستی است که در کشورهای درحال رشد می توان انجام داد.
اخلاق پور، عمر استارت آپ ها را کوتاه خواند و گفت: این ماهیت استارت آپ است و طراحی شده که عمرش کوتاه باشد، به عبارتی استارت‌آپ چون یک ایده جدید را خلق می کند احتمال آن که به جایی نرسد بسیار زیاد است. شاید از 10 ایده، تنها دوتای آن موفق شوند که می تواند ارزش آن از کسب و کار سنتی بیشتر باشد.
وی در پاسخ به این سوال مبنی براینکه نگاه استارت آپ ها رسیدن سریع به ثروت است، آیا این نگاه مانع از رشد و پویایی یک ایده نمی شود؟ گفت: نه تنها نگاه به ثروت مانع نیست بلکه کمک می کند تا خلاقیت زیاد شود.
این فعال استارت آپی به نقش صاحبان ثروت در شکل دهی و هدایت استارت آپ ها اشاره کرد و افزود: باید یک اکوسیستم استارت آپی داشت؛ وقتی که استارت آپی شکل می گیرد قرار نیست به سرعت سودآور شود. وقتی استارت آپی چون آمازون وارد بازار شد، نزدیک 10سال طول کشید تا به سود دهی برسد.
اخلاق پور با یادآوری اینکه در اوایل شروع به کار یک استارت آپ، سودهای حاصله صرف بزرگتر شدن آن می شود و از این رو سوددهی آن مشهود نیست، اظهار کرد: در این شرایط احتیاج به سرمایه خارج از شرکت است، که بیاید و سرمایه ای را تزریق کند تا آن استارت آپ بتواند رشد کند.
وی با بیان اینکه رشد یک استارت‌آپ به کمک صاحبان سرمایه میسر می شود، خاطرنشان کرد: شمار زیادی از استارت‌آپ ها از بین می روند، آنهایی که می مانند به کمک صاحبان سرمایه بزرگ می شوند طوری که کشور را متحول می کنند. کسب و کارهای جدید؛ قدیمی ها را کنار می گذارند، چون کم هزینه تر و به صرفه تر هستند و با سرمایه کمتری می تواند انجام شود.
این فعال بازار کسب و کار نوین با تاکید بر اینکه اگر صاحبان سرمایه به حمایت های مالی خود ادامه ندهند، ایده ها به محصول تبدیل نخواهد شد؛ افزود: امروزه با استفاده از خلاقیت، بحث هایی به نام کراود فاندینگ داریم، روشی که استارت آپ بدون احتیاج به یک موسسه یا شخص سرمایه‌دار، بتواند سرمایه خود را تامین کند.
اخلاق پور اضافه کرد: همه اینها بر مبنای این است که تعداد زیادی مردم با سرمایه کم بدون حضور صاحب سرمایه بتوانند استارت آپ را بنا نهند.
تحلیل از شرایط استارت آپ ها در ایران
این کارآفرین حوزه آی تی، وجود یک تب استارت‌آپی در ایران را نقطه مثبت دانست و گفت: خیلی از دانشجویان می خواهند بروند استارت آپ راه اندازی کنند؛ تعداد زیادی همایش ها و نشست حول محور استارت‌آپ برگزار می شود و تعداد خوبی استارت آپ زده می شود.
اخلاق پور، وجود افراد تکنیکی که هیچ تجربه استارت‌آپی ندارند را نقطه آغاز ایجاد مشکل بیان کرد و اظهار داشت: بسیاری از این استارت آپ ها از افرادی می آید که تکنیکی هستند و تجربه استارت آپی و مربی ندارند.آن ها به سرعت به سراغ ایجاد یک تکنولوژی یا توسعه یک محصول می روند.
وی اضافه کرد: بسیاری از این افراد ایده خود را با دیگران مطرح نمی کنند و به خوبی بازار را مورد بررسی قرار نمی دهند. در واقع آن تجزیه و تحلیل لازم که آن ایده چگونه پیاده شود، اندک است.
این مدیرعامل شرکت استارت‌آپی اظهار کرد: خیلی ها نگران هستند که ایده هایشان توسط دیگران دزدیده شود که این خوب نیست؛ ایده خیلی ارزشی ندارد، اصل آن اجرای کار است.
اخلاق پور افزود: احتمال اینکه ایده طرف به نتیجه نرسد زیاد است پس بهتر است تا می تواند ایده را پرورش دهد و با مشورت، ایده را زیر انتقاد دیگران قرار بدهد تا شانس موفقیت افزایش یابد.
وی با نقد اینکه وقتی استارتاپ ها در ایران درست می شود، افراد خیلی دیر به سراغ جذب سرمایه می روند، عنوان کرد: فرایند جذب سرمایه طولانی است، بعضا تا 6 ماه طول می کشد تا آن سرمایه مورد نظر به دست آید.
این دانش آموخته دانشگاه اوهایو با اشاره به این موضوع که جذب سرمایه در یک استارت آپ یک کار حیاتی و تمام وقت است، گفت: خیلی از استارت آپ ها در ایران 1 الی 2 ماه قبل از اینکه سرمایه شان تمام شود به جذب سرمایه اقدام می کنند و این باعث می شود بودجه آنها تمام شود و دیگر نتوانند دوام بیاورند. جذب سرمایه یک امر حیاتی برای استارت‌آپ است.
انسداد شبکه اجتماعی یعنی از بین بردن استارت آپ ها
اخلاق پور بزرگترین مانع استارت‌آپ ها در ایران را وجود محدودیت در شبکه های اجتماعی دانست و افزود: بسیاری از کانال هایی که در آمریکا یا اروپا برای مارکتینگ و ارتباط مستقیم با مردم موجود است، در ایران نیست. به عنوان مثال تلگرام دریچه خیلی مهمی بود که باعث موفقیت و رشد بسیاری استارت‌آپ ها در ایران شد. وقتی تلگرام را بستند، خیلی از استارت آپ ها شکست خوردند.
وی با اشاره به این موضوع که شبکه های اجتماعی ابزارهای مهمی برای استارت آپ ها در آمریکا هستند، گفت: مسدود کردن شبکه های اجتماعی یعنی بستن یکی از کانال های اصلی رشد استارت آپ ها. وقتی تلگرام، اینستاگرام یا فیسبوک را ببندید یعنی خیلی از استارت آپ ها به مردم دسترسی ندارند و این یعنی از بین بردن آنها.
این فعال حوزه فناوری مقیم ایالات متحده خاطرنشان کرد: باید خیلی خرج کنند تا به مردم دسترسی پیدا کنند و نمی شود گفت بیایید فقط از کانال های دولتی به مردم وصل شوید، این کانال ها خیلی محدود هستند و محدودیت هایی دارند.
مزایا و معایب تحریم برای استارت آپ ها
اخلاق پور که تجربه بیش از 20 سال فعالیت در آمریکا و نیز ایران را در کارنامه خود دارد، در پاسخ به این سوال که اثرات تحریم بر روی اکوسیستم استارت‌آپی ایران چگونه است، گفت: تحریم های ما خیلی سیاسی است. استارت آپ می تواند خیلی از محصولاتی که بخاطر تحریم نمی تواند وارد ایران شود را تولید کند؛ مانند محصولات کالایی و یا کالاهای غیر فیزیکی.
وی ادامه داد: ما دیجی کالا را داریم که معادل آمازون است. اگر تحریم نبود می توانست دیجی کالا برقرار باشد و حتی با آمازون رقابت کند. از یک جهاتی تحریم می تواند به بعضی استارت آپ ها کمک کند که جلو بروند و موفق شوند زیرا نمونه خارجی، رقیب‌شان نیست اما از طرف دیگر مزایا و معایبی دارد.
این کارآفرین حوزه آی تی، مزایای تحریم ها را نبود رقیب خارجی بیان کرد و در توضیح معایب تحریم ها گفت: با وجود تحریم ها، استارت‌آپ ها نمی توانند از ایران به خوبی صادر شوند و بازار آنها محدود به ایران می شود، این کاهش شدیدی برای یک استارت آپ است.
اخلاق پور تاکید کرد: استارت‌آپ ها باید بتوانند جهانی باشند و به امکاناتی فکر کنند که بقیه ندارند.
وی با بیان اینکه ایرانیان خارج علاقه بسیاری برای حضور در بازار ایران دارند، گفت: ایرانیان در هرکجا که هستند به ایران و اقتصادش علاقه دارند و می خواهند کمک کنند که بیشترین کمک از استارت آپ ها و شرکت های استارت آپی می آید.
این کارآفرین مقیم کالیفرنیا، بزرگترین مانع ایرانیان خارج از کشور برای حضور در بازار ایران را، ترس از قوانین دست و پا گیر دانست و افزود: تعداد زیادی از ایرانیان مقیم خارج به خاطر قوانین داخلی و تحریم های خارجی موجود علاقه کمتری برای همکاری با ایران دارند.
اخلاق‌پور درباره عملکرد معاونت علمی و فناوری ریاست جمهوری در ایجاد مهاجرت معکوس نخبگان هم گفت: اینکه بنده پس از 14سال فعالیت در اکوسیستم آمریکا به اکوسیستم ایران بازگشتم، دیداری بود که با آقای دکتر ستاری در نیویورک داشتم. در آن دیدار، معاون علمی و فناوری رئیس جمهوری، من و چندی از فعالان استارت‌آپی را قانع کردند که برگردیدم و من هم برگشتم.