کرونا وضعیت اقتصادی پیچیده‌ای در دنیای دیجیتال ایجاد کرده است. درحالی‌که در همین دوران قرنطینه برخی از استارت‌آپ‌ها رشد عجیب و غریبی داشته‌اند اما اوضاع نامساعد عمده بازارها و صنایع باعث افت عملکرد شرکت‌های نوپایی شده که تا قبل از این برای رشد سریع‌تر می‌جنگیدند و حالا باید برای بقا بجنگند.
تفاوت قابل‌توجه استارت‌آپ‌ها و دیگر شرکت‌های بالغ در زمان است. استارت‌آپ‌ها برای دوره رشد و رسیدن به نقطه مطلوب زمان محدودی در اختیار دارند که اغلب در فاصله بین یک یا چند راند سرمایه‌گذاری و رسیدن به نقطه خروج (Exit) تعریف می‌شود. کرونا اما این مدل را به هم ریخته است چراکه بسیاری از استارت‌آپ‌ها با توجه به نامشخص بودن وضعیت بازارها قادر به پیش‌بینی زمان خروج (ورود به بورس، فروش به شرکت دیگر، ادغام و...) نیستند.چنین وضعیتی برای استارت‌آپ‌ها که نهال‌های نوپایی در کسب‌وکار به‌شمار می‌روند می‌تواند به سرعت به فاجعه و شکست بینجامد به‌خصوص این شرکت‌ها بر خلاف شرکت‌های سنتی با روش‌های محافظه‌کارانه اداره نمی‌شدند و اتفاقا همین نقطه مزیت آنها نسبت به کسب‌وکارهای بالغ و سنتی به حساب می‌آمد. حالا اما همین مزیت در دوران بحرانی چون کرونا نقطه ضعف بزرگی به حساب می‌آید.
موج اخراج‌ها
برای تخمین وضعیت کرونا حتی نگاهی به استارت‌آپ‌های ایرانی نشان می‌دهد موج اولیه چقدر زودتر از بقیه جهان به ایران رسید. سال گذشته تعداد قابل‌توجهی از استارت‌آپ‌های ایرانی تعدیل نیروهای گسترده‌ای انجام دادند و برخی از آنها اساسا از گردونه رقابت کنار رفتند. همین اتفاق در دنیا هم رخ داد.
براساس گزارش‌ها ۹۳ درصد از بنگاه‌های اقتصادی دنیا، هرگز تصور نمی‌کردند که با بحران عالم‌گیری مانند ویروس کرونا مواجه شوند و هیچ برنامه‌ای برای مقابله با آن نداشتند.
در یک ماه گذشته، شرکت «اوبر» ۳۷۰۰ نفر و شرکت «ایربی‌ان‌بی» ۱۹۰۰ نفر از کارکنان خود را به‌دلیل بحران اقتصادی ناشی از همه‌گیری کرونا، تعدیل کردند. آنها غول‌های کسب‌وکارهای دیجیتالی جهان در صنعت حمل‌ونقل آنلاین و در صنعت گردشگری به حساب می‌آیند. موج‌های گسترده تعدیل نیرو، تنها راهی بوده است که از طریق آن بنگاه‌های بزرگ دنیا کسب‌وکارشان را در این شرایط حفظ کردند. نه فقط استارت‌آپ‌ها، که بزرگ‌ترین شرکت‌های صنعتی دنیا نیز از موج ویرانگر بزرگ‌ترین رکود اقتصادی قرن جهان بی‌دردسر عبور نکرده‌اند. حتی شرکت خودروسازی «رنو» نیز هفته گذشته ۱۵ هزار نفر از نیروی انسانی خود را تعدیل کرد.
«فرزین فردیس»، نایب رئیس کمیسیون اقتصاد نوآوری و تحول دیجیتال اتاق بازرگانی تهران، درباره یک مطالعه جهانی از تاب‌آوری بنگاه‌های اقتصادی در بحران‌های سخت، به «ایرنا» می‌گوید: «اکسنچر (Accenture) که یکی از بزرگ‌ترین مراکز مشاوره بنگاه‌های اقتصادی دنیاست، در ابتدای می ۲۰۲۰ آمارسنجی در بیش از ۱۰۰ کشور دنیا انجام داد. در این گزارش از بنگاه‌های اقتصادی کوچک و متوسط پرسیده شده که چقدر برنامه برای مواجهه با چنین بحرانی داشته‌اید؟ آیا اصلا برنامه‌ای داشته‌اید؟ جالب این است که ۷۱ درصد بنگاه‌های بین‌المللی دنیا اعلام کردند که هیچ برنامه‌ای نداشتند و هرگز فکر نمی‌کردند که بحرانی چنین عظیم بتواند رخ دهد که تمام زنجیره تامین، تولید، توزیع، فروش و نیروی انسانی را تحت تاثیر قرار دهد. »
فردیس ادامه می‌دهد: «۲۲ درصد دیگر بنگاه‌ها هم می‌گویند که برنامه‌هایی برای شرایط مشابه داشتیم، ولی برنامه‌های ما ابدا پاسخگوی این حجم از شوک به عرضه و تقاضا نبود. در واقع می‌توان گفت که ۹۳ درصد از بنگاه‌های اقتصادی دنیا نمی‌دانستند چطور باید از پس چنین بحران جهان‌شمولی برآیند.
طبیعتا در ایران هم بنگاه‌های اقتصادی به‌خاطر ساختار بسیار نحیف و منابع کمی که در طول زمان انباشت کرده‌اند، حساسیت و آسیب‌پذیری بیشتر از سطح متوسط دنیا دارند. این منابع صرفا مالی نیستند و ظرفیت‌های مدیریتی مهم‌ترین آنهاست.»
استارت‌آپ‌های ایران چقدر دوام می‌آورند؟
در چنین بحرانی که تمام جهان را در شوک عمیق فرو برده است، استارت‌آپ‌های ایرانی چه جایگاهی دارند؟ سازمان فناوری اطلاعات، پیمایشی درباره تاثیر بحران کرونا بر استارت‌آپ‌های ایرانی انجام داده است. در این پیمایش ۶۱درصد از کسب‌وکارها ادعا کرده‌اند در صورت تداوم شرایط موجود، کسب‌وکارشان در کمتر از ۳ ماه به‌طور کامل تعطیل خواهد شد. ۶ شرکت دیگر بین ۳ تا ۶ ماه تاب می‌آورند و ۳۰ شرکت نیز ادعا کرده‌اند که با منابع موجود تنها تا پایان سال می‌توانند به فعالیت در کسب‌وکار خود ادامه دهند. همچنین ۴۳ درصد شرکت‌هایی که کمتر از ۳ ماه منابع برای ادامه کسب‌وکار خود دارند، در حوزه نرم‌افزار فعالیت دارند. فردیس، مدرس دانشگاه در حوزه کارآفرینی می‌گوید: «بنگاه‌های ما در سال‌های گذشته به‌دلیل تحریم بسیار نحیف شدند و می‌توان گفت که هیچ ظرفیت مازادی برای آنها باقی نمانده است. طبیعتا استارت‌آپ‌ها هم از این مقوله مستثنی نیستند. البته استارت‌آپ‌ها نسبت به بنگاه‌های بزرگ و متوسط ممکن است از نظر منابع مالی و انسانی ضعیف‌تر باشند؛ ولی حداقل در یک جنبه قوی‌ترند و شاید این مهم‌ترین چیزی باشد که این روزها به آن نیاز داریم. این توان یادگیری و انعطافی است که یک بنگاه اقتصادی باید داشته باشد.»
توان یادگیری، استارت‌آپ‌ها را نجات می‌دهد
فردیس به توان یادگیری بنگاه‌ها تاکید می‌کند و می‌گوید: «جمله معروفی در دنیای مدیریت و بیولوژی وجود دارد که می‌گوید این قوی‌ترین موجودات زنده نبودند که توانستند خودشان را از خطر انقراض نسل نجات دهند، این عظیم‌الجثه‌ترین موجودات نبودند که توانستند با خطر یخبندان طولانی مبارزه کنند. بلکه این انعطاف‌پذیرترین و یادگیرنده‌ترین موجودات بودند که توانستند در شرایط سخت خودشان را جمع کنند، از دیگران یاد بگیرند و فهم درستی از شرایط داشته باشند و متناسب با آن تحلیل درست و فهم جدید از شرایط جدید، تجهیز منابع انجام دهند و در حلقه بازخورد، خودشان را ارزیابی کنند و بهبود دهند.»
عضو هیات نمایندگان اتاق تهران، اضافه می‌کند: «من فکر می‌کنم که حداقل از این نظر استارت‌آپ‌های ایرانی جزو یادگیرنده‌ترین بنگاه‌های ایران هستند و بر خلاف اینکه در منابع مالی و منابع انسانی، ظرفیت‌های مازاد ندارند؛ ولی حداقل از جنبه‌های یادگیری و انعطاف‌پذیری نسبت به خیلی از بنگاه‌های بزرگ و متوسط کشور ما، پتانسیل بسیار بالاتری دارند. آنها خیلی زودتر یاد می‌گیرند که رفتار مصرف‌کننده در دوران شیوع کرونا بسیار متفاوت با پیش از آن است. زودتر یاد می‌گیرند که مصرف‌کننده کانال‌های ارتباطی و خرید و مصرف خودش را عوض می‌کند و دیگر روش‌های سنتی برای رساندن کالا به مشتری جوابگوی همه نیازهای او نیست و درصد زیادی از مشتریان کانال‌های مصرف و ارتباطی‌شان را تغییر می‌دهند.»
فردیس ادامه می‌دهد: «آنها خیلی زودتر از دیگران یاد می‌گیرند که چالش‌های جدی در زنجیره تامین جهانی وجود خواهد داشت و این چالش‌ها تعمیق خواهد شد و نیاز به بازنگری در زنجیره تامین وجود دارد. آنها خیلی زودتر از بنگاه‌های بزرگ یاد می‌گیرند که با روش‌های گذشته نمی‌توان یک بنگاه را اداره کرد و نحوه مدیریت کارکنان و هیات‌مدیره باید بازبینی جدی داشته باشد. من بسیار خوش‌بین هستم که استارت‌آپ‌های ایرانی به‌خاطر توان یادگیری و انعطاف‌شان جزو سرآمدها باشند و بتوانند خیلی زودتر خودشان را پیدا کنند و راه جدیدی پیدا کنند که از پس این چالش بزرگ برآیند.»
بورس، نقطه امید چهره‌های موفق استارت‌آپی
براساس آنچه طی هفته‌های اخیر به نقل از مسوولان ومدیران استارت‌آپی گفته شده انتظار می‌رود چند استارت‌آپ بزرگ و شناخته شده ایرانی را به‌زودی در بازار سهام ببینیم. با توجه به اسامی استارت‌آپ‌های مطرح شده که برخی از آنها در دوران کرونا اتفاقا از رشد قابل‌توجهی برخوردار بودند انتظار می‌رود حضور این استارت‌آپ‌ها در بورس ایران با استقبال روبه‌رو شود به‌خصوص در روزهایی که بازدهی بورس به یکی از تاریخی‌ترین نقاط خود رسیده است.
حضور در بورس احتمالا بتواند به استارت‌آپ‌ها کمک کند که سرمایه مورد نظر را برای رشد تامین کنند اما از یک جهت دیگر هم بازدهی آن به خود اقتصاد ایران برمی‌گردد و آن ایجاد نمونه‌های ایرانی شرکت‌های تکنولوژی است که حالا توانسته‌اند به بازار سرمایه وارد شوند و بخشی از سرمایه‌ای را که ممکن است در بازارهای غیرمولدی چون ارز و طلا برود را به سمت ایجاد شرکت‌های تکنولوژی قدرتمند هدایت کنند. در عین حال موفق شدن سرمایه‌گذاری در استارت‌آپ‌های شناخته شده ایرانی می‌تواند جریان اقتصادی سرمایه‌گذاری سنتی در ایران را به سمت سرمایه‌گذاری در استارت‌آپ‌ها تشویق کند.