بحران همه‌گیری ویروس کرونا برای بسیاری از شرکت‌های بزرگ تکنولوژی سود خوبی را به همراه آورد و باعث رشد قیمت سهام آنها شد. اما حالا این سوال مطرح می‌شود که آیا حالا غول‌های تکنولوژی آن‌قدر قدرتمند و بزرگ شده‌اند که قانون‌گذاران نتوانند آنها را نادیده بگیرند؟
شیوع ویروس کرونا مشکلات اقتصادی جدی در مقیاس جهانی را با خودش آورد، اما این شرایط برای صنعت تکنولوژی و به‌خصوص شرکت‌های بزرگ آن موفقیت چشمگیری داشت. شواهد بیشتر از رشد این صنعت در هفته‌های اخیر و در اخبار و آمارها ظاهر شده‌اند. براساس این اخبار، دو شرکت اپل و آمازون در طول سه ماه گذشته فروشی بیش از ۱۰۰ میلیارد دلار را تجربه کرده‌اند که این رقم تا ۲۵ درصد بیشتر از فروش سوپرمارکت‌های بزرگ بریتانیایی Tesco در کل یک‌سال گذشته بوده است. در همین حال شرکت آمازون از کناره‌گیری «جف بزوس» بنیان‌گذار و مدیرعامل این شرکت از سمتش خبر داد که اتفاق بسیار مهمی برای این شرکت ۲۶ ساله و بزرگ به حساب می‌آید. هر چند این اتفاق باعث کاهش ناچیز و موقتی قیمت سهام آمازون شد، اما بسیاری از کارشناسان و تحلیلگران معتقدند رفتن بزوس از این شرکت نمی‌تواند غول تجارت الکترونیک جهان را از مسیر رشد خارج کند.
رشد خیره‌کننده در دوران همه‌گیری
با این اوصاف رشد بی‌وقفه شش شرکت بزرگ تکنولوژی یعنی فیس‌بوک، آمازون، نتفلیکس، گوگل، اپل و مایکروسافت- که حالا با نام اختصاری Fangam شناخته می‌شوند- در یک‌سال گذشته بازارهای آمریکا را تقویت کرده است. شاخص S&P - که شاخص شرکت‌های بزرگ آمریکاست- سال گذشته میلادی را با رشد بیش از ۱۸ درصدی به پایان برد؛ نتیجه‌ای قابل‌توجه و فوق‌العاده از زمان سقوط ناگهانی بازار در ماه مارس. با این حال اما نباید فراموش کرد که دو‌سوم این رشد به‌دنبال افزایش ارزش سهام شش شرکت Fangam به‌دست آمده است. بد نیست بدانید قیمت سهام شرکت آمازون در یک‌سال گذشته ۶۲ درصد رشده کرده و ارزش این شرکت را به ۷/ ۱ تریلیون دلار رسانده که این میزان ۶۵۰ میلیون دلار بیش از سال ۲۰۱۹ است. قیمت سهام اپل هم در این مدت تا ۷۰ درصد رشد پیدا کرده و ارزش این شرکت را با افزایش بیش از یک تریلیون دلاری به ۳/ ۲ تریلیون دلار رسانده است. نتایجی هم که در سال ۲۰۲۱ و تاکنون منتشر شده‌اند هیچ نشانی از متوقف شدن این روند یا حتی کاهشی شدن آن ندارند. شرکت اپل در ماه ژانویه خبر داد که پرسودترین فصل مالی تاریخ خودش را پشت سر گذاشته و فیس‌بوک هم اعلام کرد همه‌گیری ویروس کرونا کمک قابل‌توجهی به رشد این شرکت کرده است. این درحالی است که آمازون اعلام کرد در فصل آخر سال ۲۰۲۰ برای اولین بار رکورد فروش بیش از ۱۰۰ میلیارد دلار را به ثبت رسانده است و این آمار به پشتوانه خوبی برای بزوس تبدیل شدند تا بتواند نامه خداحافظی خودش از این شرکت را با اخبار مثبت آغاز و با امیدواری به آینده به پایان ببرد. حالا بزوس تصمیم دارد بیشتر روی علایق و انگیزه‌های جدیدش برای توسعه فعالیت استارت‌آپ فضایی خودش یعنی Blue Origin تمرکز کند. آلفابت هم -که شرکت مادر گوگل است- از ثبت رکورد رشد درآمدش در دو فصل متوالی خبر داد. عملکرد خیره‌کننده غول‌های تکنولوژی توجه سیاستمداران و مقامات را هم به خودش جلب کرده است، تا جایی که نظارت بیشتر آنها را به‌دنبال داشته و به این ترتیب انتظار می‌رود افزایش اعمال قانون‌های بیشتر بر این شرکت‌ها از سوی دولت آمریکا- به خصوص حالا که دموکرات‌ها کنترل مجلس سنا را هم در اختیار گرفته‌اند- شکل تهدیدی جدی به خود بگیرد. با این اوصاف حالا احتمال زیادی وجود دارد که جو بایدن رئیس‌جمهور جدید آمریکا به‌دنبال اعمال قانون‌های بیشتر در زمینه حفاظت از حریم خصوصی، مسوولیت‌پذیری و حاکمیت بر بازار بر شرکت‌های تکنولوژی باشد و مجموع این فشارها بر غول‌های تکنولوژی آمریکا به دغدغه مهمی برای مدیران این شرکت‌ها تبدیل شده است که نمی‌توانند به راحتی نگرانی از آن را پنهان کنند.
ارزشی برابر اقتصاد کشورهای جهان
اپل در آگوست سال ۲۰۱۸ به اولین شرکت تریلیون دلاری جهان تبدیل شد و چند شرکت نفتی دولتی را پشت‌سر گذاشت. دو سال بعد و درست در بحبوحه همه‌گیری کرونا در آگوست سال ۲۰۲۰ اپل به ارزش بیش از ۲ تریلیون دلاری رسید. در واقع درک اندازه فوق‌العاده بزرگ غول‌های تکنولوژی چندان ساده نیست. برای آنکه تصویر بهتری از این موضوع داشته باشید، بهتر است بدانید که درآمد ۱۶۲ میلیارد دلاری آلفابت از اندازه کل اقتصاد مجارستان در سال ۲۰۱۹ هم بیشتر است. این درحالی است که درآمد ۶۷ میلیارد دلاری اپل- پیش از کسر مالیات- در سال مالی گذشته، به اندازه مجموع بودجه دولت انگلستان برای بخش‌های دفاعی و حمل‌ونقل بوده است.
درحال‌حاضر تعداد کارمندان شرکت آمازون در سراسر جهان به ۲/ ۱ میلیون نفر می‌رسد که این شرکت را بعد از والمارت و شرکت نفت و پتروشیمی چین، به سومین کارفرمای بزرگ جهان تبدیل کرده است. آخرین شرکتی که به تازگی وارد جمع غول‌های تکنولوژی شده، تسلا است. سرمایه‌گذاران ترجیح می‌دهند این تولیدکننده آمریکایی خودروهای الکتریکی را بیشتر شبیه به یک پلت‌فرم تکنولوژی در نظر بگیرند که قرار است با کمک برند و پشتوانه نرم‌افزار رانندگی خودکارش، آینده صنعت حمل‌ونقل را در اختیار بگیرد و مثل غول‌های تکنولوژی روند رشد سریع و چشمگیری را طی کند. همین تفکر تسلا را به فهرست ارزشمندترین شرکت‌های جهان راه داد تا به این ترتیب ایلان ماسک بنیان‌گذار و مدیرعامل آن را به ثروتمندترین فرد جهان تبدیل کند. حالا قیمت سهام این شرکت از ۸۶ دلار در آغاز سال ۲۰۲۰ به ۸۴۵ دلار رسیده است، تا جایی که باعث نگرانی بعضی از سرمایه‌گذاران شده است که می‌ترسند این جریان به ایجاد نوعی حباب سرمایه‌‌گذاری منجر شود. در حقیقت رشد شرکت‌های تکنولوژی به ایجاد بزرگ‌ترین ثروت‌های شخصی و طبقه تازه‌ای از ثروتمندان جهان منجر خواهد شد؛ بنیان‌گذارانی که تقریبا تمام ثروت‌شان از رشد سهام این غول‌های تکنولوژی به‌دست آمده است. در یک‌سال گذشته و روزهای همه‌گیری کووید-۱۹ ثروت این بنیان‌گذاران رشد نجومی کرده است. در این زمان جف بزوس و ایلان ماسک، هر کدام بیش از ۱۰۰ میلیارد دلار به ثروت‌شان افزوده شده که این رقم چیزی در حدود ۳ هزار دلار در ثانیه است.
غول‌ها زیر ذره‌بین
طبیعتا اندازه بزرگ این شرکت‌ها برای آنها قدرت به همراه می‌آورد که باعث وابستگی شرکت‌های کوچک‌تر به آنها می‌شود. به‌عنوان مثال تغییر الگوریتم فیس‌بوک در سال ۲۰۱۸، درآمد بعضی شرکت‌های رقیب کوچک‌تر را هم تحت‌تاثیر قرار داد. با این اوصاف است که بزرگی این شرکت‌های تکنولوژی می‌تواند به شکلی جدی دنیای سیاست را هم متاثر کند. غلبه گوگل بر Goldman Sachs در سال ۲۰۱۴ که بزرگ‌ترین حامی مالی کمپین‌های سیاسی است، می‌تواند تایید چنین ادعایی باشد. براساس آمار منتشر شده دولتی، مجموع بودجه‌ای که شش غول تکنولوژی برای لابی‌گری با دولت آمریکا در سال ۲۰۱۹ صرف کردند برابر ۶۴ میلیون دلار بوده است. هر چند این رقم در مقایسه با سود این شرکت‌ها بسیار کم است، اما رشد این ارقام نشان از افزایش تلاش غول‌های تکنولوژی برای تاثیرگذاری مستقیم بر سیاست‌های دولتی دارد. این درحالی است که بزرگ‌تر شدن اندازه شرکت‌های تکنولوژی مزیت مهم دیگری هم برای آنها دارد؛ سخت‌تر شدن رقابت و به چالش کشیدن آنها. این مشکلی جدی و همیشگی با شرکت‌های بزرگ است که دامنه تاثیرگذاری عملکرد آنها هم همراه با اندازه آنها گسترده می‌شود. علاوه بر رشد درآمد این شرکت‌ها، افزایش تعداد کاربران این شرکت‌ها، خدمات و محصولات‌شان به افزایش سریع ارزش این شرکت‌ها هم منجر می‌شود و این همان چیزی است که اقتصاددانان به آن تاثیر شبکه می‌گویند. چنین روند رشدی قطعا از دید قانون‌گذاران و مقامات دولت‌ها دور نخواهد ماند و اساسا به همین دلیل هم هست که در سال‌های اخیر نظارت بر عملکرد شرکت‌های بزرگ تکنولوژی و رشد آنها بیشتر شده است و انتظار می‌رود ذره‌بین روی این شرکت‌ها بزرگ و بزرگ‌تر شود.