در شرایطی که سرانه مصرف آبمیوه در کشورهای اروپایی بین ۳۵ تا ۴۰ لیتر در سال است، اما در کشور ما این میزان مصرف حداکثر به ۱۱ لیتر می‌رسد؛ آن هم در شرایطی که مشکلات اقتصادی مردم کمتر باشد و با افزایش مشکلات اقتصادی، مصرف آبمیوه هم کمتر میشود. این در حالی است که طبق گفته رئیس کانون صنایع غذایی ایران، با توجه به نیاز بدن به انواع ویتامین‌ها این سرانه مصرف باید به ۲۰ تا ۲۵ لیتر در سال افزایش یابد.
هرچند شواهد موجود نشان می‌دهد که مصرف آبمیوه در دوره کرونا نسبت به قبل از آن افزایش داشته و در این دوران مردم به دلیل اعتماد به محصولات کارخانه‌ای و بسته‌‌بندی، بیشتر به مصرف آبمیوه روی آورده‌اند، اما باز هم این میزان مصرف راضی‌کننده نیست. چون در وضعیت کنونی که مردم با مسائل اقتصادی متعددی دست و پنجه نرم میکنند، طبیعی است که افزایش ۵ برابری قیمت آبمیوه طی دو سال اخیر، منجر به کاهش فروش این محصول در بین مردم شود و در شرایط فعلی حتی مشتریان جدی هم در صورت مشکل اقتصادی به راحتی این کالا را به‌عنوان کالای لوکس از سبد خرید خود حذف میکنند.
مهرداد شمس مولوی، عضو هیات‌مدیره انجمن تولیدکنندگان و صادرکنندگان آبمیوه و کنسانتره ایران درخصوص دلایل این رشد قیمت‌ها می‌گوید: با توجه به افزایش بیش از حد نرخ تورم که حتی موجب افزایش قیمت دو برابر مواد اولیه شده است، افزایش قیمت متناسب با نرخ تورم باید اعمال می‌شد تا از تعطیلی واحدهای تولیدی جلوگیری شود.
بازار داغ صادرات
هر چقدر بازار مصرف آبمیوه در داخل کشور کساد است، اما بازار صادرات آبمیوه ایرانی پررونق است. صادرات آبمیوه ایران (شامل آب انواع میوه، مخلوط آبمیوه و سبزیجات، عصاره میوه، اسانس آبمیوه، تخمیر بدون الکل و آبمیوه تغلیظ شده) به بیش از ۳۰ کشور جهان از جمله افغانستان، ترکیه، پاکستان، روسیه، عراق، هند، آلمان، آذربایجان، امارات، دانمارک، ژاپن، کویت، کانادا، انگلستان، سوئد و اتریش انجام میشود که در این میان افغانستان با ۴میلیون و ۳۳۸ هزار دلار در رتبه نخست، ترکیه با ۳میلیون و ۶۵۹ هزار دلار در رتبه دوم و پاکستان با ۳ میلیون و ۶۱۳ هزار دلار در رتبه سوم صادرات این محصول قرار دارند.
در همین راستا طبق اعلام ماهرو مسعودی، دبیر میز صنایع تبدیلی سازمان توسعه و تجارت ایران، به‌رغم مشکلات ناشی از تحریم‌های بانکی و شیوع ویروس کرونا، طی دو ماه نخست سال‌‌جاری بیش از ۲۲ هزار تن آبمیوه و کنسانتره به ارزش ۱۵میلیون دلار صادر شده که نسبت به مدت مشابه سال قبل ۲۲ درصد افزایش داشته است. ضمن اینکه در مقابل این میزان صادرات آبمیوه در بازه زمانی یاد شده، صرفا هزار تن به ارزش ۳ میلیون دلار آبمیوه از ۱۰ کشور جهان به کشور ما وارد شده که بیشترین واردات از ترکیه به میزان ۷۵۷ هزار دلار، تایلند ۵۵۳ هزاردلار، امارات ۴۹۶ هزار دلار و آلمان ۴۱۲ هزار دلار بوده که عمده این واردات شامل آب آناناس و آب پرتقال تغلیظ شده است.
ظرفیت‌های مغفول صنعت آبمیوه
صنعت تولید آبمیوه و کنسانتره یکی از صنایع رو به رشد کشور است که با وجود مشکلات فراوان، در سال‌های اخیر ارزآوری خوبی را برای کشور به همراه داشته است. اگرچه تا سال ۱۳۶۵ در صنعت آبمیوه و کنسانتره کشور تنها سه واحد تولیدی فعالیت داشتند، اما طی این سال‌ها شمار واحدهای تولیدی صنعت آبمیوه و کنسانتره ایران در حد قابل توجهی افزایش داشته است. به طوری که طبق آمار انجمن تولیدکنندگان و صادرکنندگان آبمیوه و کنسانتره ایران، از ۲۷۰ واحدی که پروانه تولید آبمیوه و کنسانتره دریافت کرده‌اند، فقط حدود ۶۰ واحد در حال فعالیت هستند و سایر واحدها به دلیل مشکلات موجود به حالت تعطیل یا نیمه تعطیل درآمده‌‌اند.
اگرچه پتانسیل بالای کشور در زمینه تولید میوه در تمام فصول سال، موجب شده تا صنعت تولید آبمیوه در کشور طی سال‌های اخیر حرکت رو به جلویی داشته باشد و بتواند ضمن ایجاد اشتغال و تامین نیاز بازار داخلی، صادرات به کشورهای مختلف را نیز هدف قرار دهد، اما امروز از همه توان و ظرفیت این صنعت استفاده نمی‌شود. هم اکنون حداکثر از یک سوم ظرفیت تولید صنعت آبمیوه و کنسانتره کشور بهره‌برداری میشود و بخش زیادی از این ظرفیت مغفول مانده است.
چالش‌ها و کمبودها
درواقع مشکلات متعددی در صنعت آبمیوه وجود دارد که مانع از توسعه این صنعت میشود و از جمله آنها می‌توان به تحریم‌های بین‌‌المللی، ابلاغ بخشنامههای لحظه‌ای دولتی، واسطه‌‌گری، کمبود نقدینگی و افزایش هزینه‌های تولید ناشی از رشد تورم اشاره کرد.
در همین رابطه تولیدکنندگان آبمیوه و کنسانتره با انتقاد از ابلاغ بخشنامههای یک شبه و لحظه‌ای دولتی می‌گویند: تولیدکنندگان با درنظر گرفتن تمام جوانب و محاسبه قیمت مواد اولیه و شرایط تولید، دست‌کم برای تولید دو سال آینده خود برنامه‌ریزی و سیاستگذاری میکنند و بعد وارد فاز تولید می‌شوند؛ بنابراین هیچ تولیدکننده‌ای نمی‌تواند سیاست‌ها و برنامه‌های خود را در کوتاه‌مدت تغییر دهد، اما دولت با ابلاغ دستورالعمل‌هایی که تاریخ انقضای آنها بسیار کوتاه مدت است، برنامه‌ریزی تولیدکنندگان را به هم می‌زند و شرایط را برای بخش صنعت دشوار می‌کند.
آنها همچنین با اشاره به کمبود نقدینگی و افزایش هزینه تولید می‌گویند: ۳۰درصد از مواد اولیه و تجهیزات تولید در صنعت آبمیوه از خارج از کشور تامین میشود که برای تهیه این مواد، ارز موردنیاز است. این در حالی است که افزایش قیمت ارز در سال‌های اخیر دسترسی به مواد اولیه را برای صنایع آبمیوه و کنسانتره دشوار کرده و هزینه‌های تولید را به شدت افزایش داده است. از سوی دیگر سیستم بانکی کشور هنگام دریافت اقساط وام‌ها با صنایع همکار‌ی ندارند و در زمان سررسید وام بلافاصله ضمانت‌ها را به اجرا می‌گذارند و صنعتگران را با مشکل مواجه میکنند.
تولیدکنندگان آبمیوه همچنین با بیان اینکه دست صنعتگران به راحتی به میوه تولیدی نمی‌رسد و برای تامین میوه موردنیاز خود باید به سراغ دلال‌ها بروند، عنوان میکنند: دلال‌ها از یک سال قبل، با تامین هزینه کود و سم و دیگر هزینه‌های باغدار، باغ را قرق و میوه‌های تولید شده را با قیمت ارزان از باغدار خریداری میکنند و با نرخ گران به صنعتگران می‌فروشند.
اما یکی دیگر از چالش‌های مهم تولیدکنندگان و صادرکنندگان آبمیوه و کنسانتره، وجود کالای قاچاق در بازار است. هرچند پیش از گران شدن ارز، بخش قابل توجهی از قفسه فروشگاه‌ها در اختیار آبمیوه‌های وارداتی بود و امروز با افزایش نرخ ارز میزان قاچاق کمتر شده، اما متوقف نشده است و آبمیوه‌های خارجی حتی با مجوز رسمی‌وارد کشور می‌شوند که این واردات به زیان تولیدکنندگان داخلی است.
در مجموع به نظر می‌رسد با توجه به ظرفیت بالای کشور در زمینه تولید آبمیوه لازم است که بسترهای رشد این صنعت فراهم شود تا فعالان این صنعت ضمن تامین نیاز داخلی با قدرت بیشتری در عرصه صادرات به رقابت بپردازند.