در فروشگاههای زنجیره‌ای با محوریت عرضه خواربار، به دلیل ماهیت زنجیره تامین اقلام مزبور، یعنی تنوع و تعدد اقلام، عمر ماندگاری کوتاه‌تر این نوع کالاها در قفسه نسبت به دیگر کالاها، تقاضای بالا و نیاز به تکمیل سریع‌تر موجودی و همچنین با توجه به تعداد زیاد تامینکنندگان کوچک و متوسط مقیاس این نوع کالا (به‌خصوص در ایران)، موضوع کارآیی سیستم لجستیک از پیچیدگی بیشتری برخوردار است. این مهم در خصوص فروشگاههای زنجیره‌ای تخفیفی که فعالیت آنها مبتنی بر عرضه محصولات با قیمت‌های پایینتر است، اهمیت ویژه‌ای دارد. زیرا به جهت حاشیه سود پایینتر عمده فروشگاههای تخفیفی در جهان، عملکرد سیستم لجستیک تاثیرگذاری بیشتری بر قیمت تمام‌شده محصولات مورد عرضه این فروشگاه‌ها دارد.
برون‌سپاری لجستیک راهکاری برای افزایش بهره‌وری
یکی از راهکارهای مرسوم در جهان برای مواجهه با پیچیدگی‌ها و حساسیت‌های فوق، برون‌سپاری لجستیک به شرکتهای لجستیک طرف سوم و بالاتر است. این شرکت‌ها که چندین دهه است در جهان شکل گرفته‌اند، طیف وسیعی از خدمات لجستیک را به صورت یکپارچه و بدون در اختیار گرفتن مالکیت کالا ارائه می‌کنند. ارائه‌کنندگان این خدمات نقش مهمی در پایین نگه داشتن هزینه‌های شبکه توزیع و در نتیجه قیمت تمام‌شده محصولات مورد عرضه ایفا می‌کنند. در واقع حضور این شرکت‌ها به عنوان پشتیبان زنجیره‌های تامین و به‌خصوص نظام توزیع، می‌تواند با بهبود مدیریت تامین و توزیع انواع کالاها (از جمله کالاهای مصرفی اساسی)، نیاز به مداخله واسطه‌های سنتی و غیرضرور در شبکه توزیع را از بین برده و در عین حال قیمت تمام شده کالاها را کاهش دهد.
دو تجربه موفق جهانی در لجستیک
در ادامه به مرور برخی از تجربیات جهانی برون‌سپاری لجستیک در دو فروشگاه زنجیره‌ای تخفیفی خواربار مطرح جهان، یعنی آلدی (Aldi) و لیدل (Lidl) که هر دو منشأ آلمانی دارند پرداخته می‌شود. با توجه به راهبرد عرضه محصول در قیمت‌های پایین توسط فروشگاههای تخفیفی، استفاده از خدمات شرکتهای لجستیک طرف سوم و بالاتر بر حسب نیاز در تمام یا بخشی از سیستم لجستیک این فروشگاه‌ها مورد توجه قرار گرفته است.
به عنوان مثال، فروشگاه آلدی به منظور مدیریت عملیات لجستیک بین تامینکنندگان و مراکز توزیع منطقهای خود در کشورهای انگلستان و ایرلند، همکاری‌هایی را با شرکت لجستیکی مطرح داچسر (Dachser) و شرکت ساپلای چِین سولوشِن (Supply Chain Solution) شکل داده است. آلدی در کشور مبدأ یعنی آلمان نیز از خدمات شرکت لجستیکی برتر دی.بی.شنکر (D.B.Schenker) برای تحویل اقلام سوپرمارکتی (نظیر اقلام وارداتی خوراکی) از تامینکنندگان به مراکز توزیع منطقهای خود استفاده میکند. این اقلام پس از دریافت از تامینکنندگان، در انبارهای عبوری (Cross-Docks) دی.بی.شنکر آماده شده و به مراکز توزیع آلدی ارسال می‌شوند. هر مرکز توزیع منطقهای آلدی، بین ۵۰ تا ۷۰ شعبه فروشگاهی را تغذیه میکند. که انبار عبوری در واقع خود نوعی مرکز توزیع است که پس از دریافت محموله‌ها از مبادی مختلف و ادغام و تفکیک آنها برحسب نیاز و سفارش، محمولههای جدید را در کوتاه‌ترین زمان ممکن به مقاصد مورد نظر ارسال میکند. به عبارت دیگر، نقش انبارهای عبوری شرکت دی.بی.شنکر در زنجیره تامین آلدی در آلمان، انجام فعالیت‌های دارای ارزش افزوده برای آماده‌سازی محمولههای ارسالی (تفکیک، ادغام، بسته‌بندی مجدد، برچسب‌زنی و...) است که نیاز به انجام این عملیات را در مراکز توزیع آلدی مرتفع کرده و در نتیجه هزینه‌های توزیع را کاهش می‌دهد.
بررسی تجربه دیگر فروشگاه تخفیفی مطرح جهان یعنی لیدل، نشان می‌دهد این شرکت حداقل بخش‌هایی از شبکه لجستیک خود را براساس نیاز به شرکتهای لجستیکی برون‌سپاری کرده است. برای نمونه لیدل در منطقه غرب فرانسه از خدمات شرکت آیدی لجستیکز (ID Logistics) برای مدیریت عملیات لجستیک معکوس (مرجوع محصولات معیوب یا فروش نرفته) اقلام غیرخوراکی از فروشگاههای خود به تامینکنندگان بهره می‌گیرد. در همکاری دیگر، لیدل از سال ۲۰۱۹ قراردادی را با شرکت لجستیکی معروف آلمانی دی.اچ.ال (DHL) برای تحویل سفارش‌های آنلاین به مشتریان منعقد کرده است. به این صورت که مشتریان اقلام موردنظر خود را به صورت آنلاین سفارش داده و سپس برای تحویل آن به انتخاب خود به یکی از ۵۰۰ ایستگاه تحویل (Packstation) شرکت دی.اچ.ال در شهرهای مختلف آلمان مراجعه می‌کنند.
اغلب شرکتهای مطرح لجستیک طرف سوم و بالاتر در جهان، شرکتهای مستقلی هستند که به طیف وسیعی از کسب‌وکارها، ارائه خدمات می‌کنند، اما در مواردی نیز مشاهده می‌َشود که چنین شرکت‌‌هایی وابسته به مجموعه‌های تولیدی یا تجاری هستند. این وضعیت، بیشتر در کشورهای با سطح متوسطی از توسعه‌یافتگی لجستیکی نظیر هندوستان قابل مشاهده است. از این جمله می‌توان به دو شرکت لجستیکی برتر این کشور یعنی ماهیندرا لجستیکز (Mahindra Logistics) و فیوچر ساپلای چِین (Future Supply Chain) اشاره کرد.
شرکت ماهیندرا لجستیکز در هندوستان که اندکی بیش از ۱۰سال از تشکیل آن می‌گذرد، وابسته به هلدینگ خودروسازی ماهیندرا- ماهیندرا است. این شرکت علاوه بر هلدینگ مذکور به طیف گسترده‌ای از کسب‌وکارها از جمله خرده‌فروشی‌های فیزیکی و آنلاین خدمات تخصصی لجستیکی ارائه می‌دهد.
شرکت فیوچر ساپلای چِین نیز از بزرگ‌ترین شرکتهای لجستیک طرف سوم هندوستان محسوب می‌شود. این شرکت وابسته به هلدینگ فیوچر انتپرایزز (Future Enterprises) است که حوزه اصلی فعالیت آن شامل خرده‌فروشی خواربار، انواع مواد غذایی، پوشاک و... می‌شود. این شرکت نیز علاوه بر مجموعه فروشگاههای متعلق به هلدینگ مذکور، به طیف گسترده‌ای از انواع کسب‌وکارها از جمله دیگر فروشگاههای خرده‌فروشی خواربار، محصولات الکترونیکی، پوشاک و لوازم شخصی مرتبط نیز خدمات ارائه میکند.
در مجموع در کشورهایی مانند آلمان که از نظر لجستیکی پیشرفته محسوب می‌شوند، شرکتهای لجستیکی طرف سوم و بالاتر مطرح در آنها اغلب مستقل هستند.
چرایی عدم موفقیت لجستیک در ایران
با وجود تجربه موفق شرکتهای لجستیک طرف سوم و بالاتر در ارائه خدمات به فروشگاههای زنجیره‌ای و به‌خصوص فروشگاههای تخفیفی در حوزه خواربار در جهان، این شرکت‌ها هنوز در ایران به معنای واقعی شکل نگرفته‌اند. در واقع در اغلب فروشگاههای زنجیره‌ای کشور، عملیات لجستیک عمدتا از سوی تامینکنندگان (و در صورت نیاز از طریق شرکتهای پخش وابسته) تقبل می‌شود. در تعدادی از فروشگاههای زنجیره‌ای نیز، شرکتهای پخش متعلق به هلدینگ‌های مالک این فروشگاه‌ها انجام این عملیات را برعهده دارند.
در حوزه فروشگاههای تخفیفی، برخی از بازیگران اقدام به راه‌اندازی سیستم لجستیک اختصاصی برای مجموعه خود کردند که این می‌تواند به دلیل ماهیت مدل کسب‌وکار این فروشگاه‌ها و نیازهای متفاوت لجستیکی آنها باشد، اما طی سال‌های اخیر معدود شرکتهای لجستیکی مستقلی راه‌اندازی شده‌اند که اقدام به ارائه خدمات لجستیکی یکپارچه به انواع فروشگاههای زنجیره‌ای از جمله فروشگاههای تخفیفی می‌کنند.
باید توجه داشت که این شرکت‌ها در مراحل اولیه شکل‌گیری بوده و تکامل آنها برای تبدیل شدن به شرکتهای لجستیکی طرف سوم و بالاتر در استانداردهای کشورهای پیشرفته و حتی در حال توسعه (مانند هندوستان) نیازمند زمان و انباشت تدریجی تجربه و دانش در این زمینه است.
در نهایت همان‌طور که از تجربیات جهانی پیداست، ایجاد و شکل‌گیری شرکتهای لجستیکی واقعی نه تنها یک راهکار عملیاتی، بلکه یک ضرورت برای کاهش قیمت تمام‌شده کالاهای مصرفی اساسی در کشور است که باید مورد توجه متولیان امر، بازیگران عرصه لجستیک و فعالان نظام توزیع قرار گیرد.