پیشرفتهای سریع در نوآوریهای مالی (فینتک) فرصتهای جدیدی را برای خدمات مالی فراهم میکند و به محصولات، خدمات و بازیگران جدید اجازه ورود به بازارها را میدهد. بهطورکلی فینتک از یک سو فراهمکننده مزایای اقتصادی (از طریق افزایش رقابت، کارایی و نوآوری) و از دیگر سو افزایشدهنده سطح مشارکت مالی است. بااینحال، خطراتی نیز به همراه دارد بهطوریکه این ریسکها میتوانند بر کاربران فین تک ها تأثیرگذار باشند و بهطورکلی سیستمهای مالی و اقتصادی را تحت تأثیر قرار دهند. کاهش این خطرات درحالیکه بهنوعی تشویق به گسترش نوآوری است، ممکن است منجر به شکلگیری چالشی مهم برای تنظیمگران و سیاستگذاران مالی شود.
شماری از رویدادهای اقتصادی و مالی که طی دو دهه گذشته اتفاق افتادهاند، تحولاتی گسترده را در معماری بینالمللی قوانین مالی رقم زدند. بر اساس تحولات اخیر رویکردهای نظارتی متفاوتی شکل گرفته است. یکی از این رویکردهای نظارتی سندباکسهای نظارتی هستند. منطق اصلی راهاندازی سندباکسها، حمایت از نوآوری در خدمات مالی است. سندباکسها، زمینههای آزمایشی برای پیادهسازی مدلهای تجاری جدید هستند که به دلیل نوظهور بودن در حال حاضر برای آنها قانون و مقررات مشخصی وجود ندارد یا توسط نهادهای نظارتی موجود مورد نظارت قرار نمیگیرند. این زمینههای آزمایشی بهطور تخصصی در دنیای فینتک، جایی که نیاز روزافزونی به توسعه چارچوبهای نظارتی برای مدلهای کسبوکار در حال ظهور وجود دارد، فعالیت میکند.
سندباکس که با عنوان محیط آزمون تنظیمگری نیز شناخته میشود، یک گروه متخصص و مجموعهای از رویههای بررسی و سنجش ایده میباشد که پس از دریافت ایده نوآورانه، نسبت به ایجاد محیط کنترلشده برای شروع فعالیت در دورهای موقت و زمانبندیشده با شرایط مختص ایده، اقدام مینماید. این محیط در صورت تحقق شاخصهای موفقیت تعیینشده و تشخیص امکانپذیری تنظیم و کنترل رفتار کسبوکار، شرایط صدور مجوز دائم و توسعه عملکردی فعالیت کسبوکار تحت کنترل را ایجاد میکند و نیز متقاضیان جدید این زمینه را به نهادهای قانونی، مرتبط مینماید. در دیدگاه کلی، سندباکس شامل اعطای معافیتهای صدور مجوز و معافیت مشروط از الزامات نظارتی است.
بهطورکلی طی فرآیند سندباکس در ابتدای امر یک محیط کنترلشده جهت انجام آزمون آمادهسازی میشود. پس از فراهم شدن پیشنیازهای موردنیاز، فراخوانهایی ارائه میشود که بر اساس این فراخوانها ایدههای نوآورانه برای تنظیمکننده ارسال میشوند. در گام بعدی ایدههای ارسالی از ابعاد گوناگون مورد بررسیهای دقیق تخصصی قرارگرفته و تعدادی از طرحها تائید شده و به مرحله طراحی و اجرای آزمون راه مییابند. چنانچه کسبوکارهای نوآورانه در بازار سرمایه اجرایی شوند نیاز به دریافت مجوزهای بسیاری دارند که روند دریافت این مجوزها بعضاً تا چندین ماه میتواند به طول بیانجامد. معافیتهای سندباکس به کسبوکارها این امکان را میدهد تا فوراً آزمایش محصولات خود را آغاز کرده و همزمان با درخواست مجوزهای لازم، وارد بازار شوند. معمولاً کسبوکارهای نوآورانه به مدت 6 ماه در محیط آزمون به فعالیت میپردازند و متقاضیان، محصولات و خدمات خود را پیش از صرف هزینه و زمان طولانی برای دریافت مجوز توسعه و بهبود میبخشند. در پایان دوره آزمون پیش از خروج از سندباکس متقاضیان به ارائه گزارش نهایی حاصل از نتایج آزمایش خود میپردازند و از سوی دیگر نهادهای نظارتی این حوزه نیز عملکرد آن ها را مورد بررسی قرار میدهند. چنانچه کسبوکارها با موفقیت دوره سندباکس را سپری نمایند این امکان وجود دارد که پس از اتمام دوره مجوزهای لازم جهت فعالیت در بازار را دریافت نمایند و درنهایت از نتیجه این تجربه در تثبیت یا تغییر قوانین رگولاتوری استفاده مینماید. درواقع، با این روش رگولاتور نیز آزمایشگاهی در محیطی زنده برای آزمونوخطا ایجاد میکند.
بهطورکلی عملکرد سندباکس دارای فواید بسیاری است، ازجمله مهمترین کارکردهای آن به دو مورد زیر میتوان اشاره نمود:
1- در چارچوب مقررات موجود موانع آزمایش کسبوکارها را کاهش میدهد.
2- این اطمینان خاطر را ایجاد مینماید که خطرات ناشی از آزمایش کسبوکارهای جدید اثرات سوء بر مصرفکنندگان خدمات مالی نخواهد داشت.
تجربههای جهانی نشان داده است سندباکسهای نظارتی تاکنون در جهت رفع نیازهای اکثر کسبوکارها نسبتاً موفق عمل کردهاند و ازنظر ساختاری نیز قابلانعطاف بوده و قدرت تطبیق بالایی دارند. سندباکس ها معمولاً بهعنوان اولین گام جهت نظارت، ارائه پشتیبانی، مشاوره و راهنمایی ایجاد میشوند. البته باید در نظر داشت که این دسته از رویکردهای نظارتی پدیدهای نسبتاً نوظهور است و از سال 2015 پا به عرصه وجود گذاشته است. بهاینترتیب، شواهد برای نتیجهگیری قطعی اندکی محدود است، هرچند که شواهد دال بر موفقیت سندباکس ها در اکثر کشورها بوده است.
بنا بر تغییرات چشمگیری که در حوزه فینتکها روی میدهد و بر اساس فرصتها و تهدیدهای موجود در این حوزه، امروزه بسیاری از کشورهای جهان اقدام به ایجاد سندباکس نظارتی نمودهاند. FCA در بریتانیا اولین رگولاتوری بود که یک سندباکس نظارتی مربوط به فینتک را پیادهسازی کرد، اما اخیراً کشورهای استرالیا، سنگاپور، هنگکنگ و مالزی هرکدام اقدام به راهاندازی چنین محیطی کردهاند.
یادگیری مبتنی بر آزمونوخطا در یک محیط آزمایشگاهی زنده رویکردی به نسبت جدید است که بهرهگیری از آن میتواند فواید بسیار زیادی برای کشورها به همراه داشته باشد و منجر به استفاده به هنگام و مناسب از فناوریهای نوین مالی گردد، درعینحال که دارای کمترین میزان خطا و ریسک است. در این راستا سندباکس بازار سرمایه ایران نیز در اردیبهشت سال 1400 مجوزهای لازم جهت پیادهسازی را اخذ نمود. هدف از راهاندازی سندباکس بازار سرمایه در ایران این است که فینتکها بتوانند بدون ورود به فرایند مقررات و مجوزگیری از سازمان بورس، ابتدا در آن ثبتنام کنند؛ چراکه ممکن است امکان واردکردن ابزارها با هر ابعادی به بازار سرمایه مقدور نباشد؛ ازاینرو سندباکس ابزارها را مورد آزمون قرار داده و در صورت موفقیت و کسب حدنصابهای لازم، وارد مراحل بعدی شده و درنهایت به بازار معرفی و عرضه عمومی میشود. در طی فرآیند آزمون تمامی ابعاد کسبوکارهای نوآورانه مورد پایش و ارزیابی قرار میگیرد و فرصتها و تهدیدهای آن برای جامعه شناسایی میشود و بر اساس این تجربهها پیشنهادهای سیاستی جهت تدوین مقررات بازار سرمایه منطبق بر فناوریهای نوآورانه ارائه میشود.
در پایان ذکر این نکته ضروری است که سندباکس در مراحل ابتدایی توسعه قرارگرفته و راه طولانی در پیش دارد. بر اساس شرایط فعلی پیشبینی میشود در سالهای آتی استفاده از این قبیل راهکارهای نظارتی جایگاه ویژهای در میان کشورهای جهان پیداکرده و این موضوع لزوم توجه تنظیمگران جهت شناسایی ابعاد مختلف این رویکرد نظارتی را برجسته میکند.