سال‌هاست که چالش‌ها و ضعف‌های سرمایه‌گذاری جسورانه سد راه رشد نوآوری در کشور بوده است. متخصصان این حوزه معتقدند که بخشی از این ضعف ناشی از فراهم نشدن ارتباط مناسب میان سرمایه‌گذاران و صاحبان ایده است. در نتیجه روز دوشنبه گذشته سمینار مدیریتی سرمایه‌گذاری جسورانه شرکتی برگزار شد تا با گردهم آوردن فعالان این حوزه، گام جدیدی برای تقویت سرمایه‌گذاری جسورانه شرکتی به عنوان یکی از روش‌های مهم تامین مالی ایده‌های نوآورانه، برداشته شود.
این سمینار به همت دفتر توسعه فناوری و نوآوری‌های صنعتی شریف و «مرکز نوآوری و کسب‌وکار دیجیتال گروه دنیای اقتصاد» و با حضور نمایندگانی از نهادهای دولتی مرتبط با تامین مالی جسورانه، شرکت‌های سرمایه‌گذار بخش خصوصی، صاحب‌نظران و شماری از تیم‌های استارت‌آپی که صاحب ایده نوآورانه‌ای بودند، در هتل اسپیناس برگزار شد. در این رویداد تلاش شد تا ضمن بررسی مدل‌های مختلف تامین مالی جسورانه شرکتی (CVC)، بستری برای حل چالش‌های این حوزه فراهم شود و با ارائه برخی ایده‌های قابل سرمایه‌گذاری به شرکت‌ها، زمینه برای جذب سرمایه و پرورش این ایده‌ها ایجاد شود.
تبلور ایده‌های نوآور در آینده
حاکمیت می‌تواند نقش تسهیل‌گری در سرمایه‌گذاری در نوآوری داشته باشد و در این سال‌ها معاونت علمی ریاست‌جمهوری و صندوق نوآوری و شکوفایی وظیفه تسهیل این امر را بر عهده داشته‌اند. با این‌حال هنوز چالش‌های زیادی وجود دارد که نمود آن را می‌توان در وضعیت نامطلوب ایران در شاخص‌های مختلف اعم از راه‌اندازی کسب‌وکار و میزان سرمایه‌گذاری در نوآوری مشاهده کرد. در ابتدای این رویداد «علی ناظمی»، معاون سرمایه‌گذاری صندوق نوآوری و شکوفایی با اشاره به اینکه سرمایه‌گذاری در نوآوری، در واقع سرمایه‌گذاری روی آینده است، به تشریح وضعیت جهانی سرمایه‌گذاری جسورانه پرداخت و آمارهایی از برتری بازده و رشد شاخص سرمایه‌گذاری جسورانه نسبت به شاخص ترکیبی نزدک ارائه داد. وی در تشریح وضعیت سرمایه‌گذاری نوآوری در جهان، داده‌هایی ارائه کرد که نشان می‌دهد بیش از ۷۲ درصد از سرمایه‌گذاری جهانی در حوزه نوآوری در ایالات متحده، اتحادیه اروپا و ژاپن انجام می‌شود و کشورهای توسعه یافته با اختلاف بسیار زیادی، اصلی‌ترین سرمایه‌گذاران حوزه نوآوری در دنیا هستند. ناظمی با ذکر مثالی از مدیریت کسب‌وکارهای ارائه‌دهنده خدمات اقامتی، بر لزوم میدان دادن به ایده‌های نوآور و سرمایه‌گذاری بر آنها تاکید کرد و گفت: گروه هتل‌های هیلتون با گذشت بیش از ۱۰۰ سال از زمان تاسیس، بالغ بر ۹۰۰هزار اتاق را در ۱۱۹ کشور جهان در اختیار افراد قرار می‌دهد و دارای ارزش بازاری در حدود ۳۱ میلیارد دلار است. این درحالی است که شرکت نوآور Airbnb با گذشت تنها ۱۲ سال از زمان تاسیس، توانسته رکورد این غول را بشکند و با مدیریت بیش از ۶ میلیون اتاق و ارائه خدمات در ۱۹۱ کشور، ارزش بازار خود را به ۳۸ میلیارد دلار برساند. وی با تاکید بر اینکه وارد نشدن به موقع به بحث نوآوری، زمینه‌ساز سقوط بسیاری از شرکت‌های بزرگ در سال‌های اخیر بوده است، گفت: شرکت‌های بزرگ به دلیل داشتن یک مدل کاری ثابت، امکان زیادی برای خلق نوآوری و تحول ندارند؛ درحالی که یک شرکت کوچک و چابک، به خوبی می‌تواند از پس چنین کاری بربیاید. ناظمی با بیان اینکه بهترین کار برای وارد کردن نوآوری به شرکت‌های بزرگ، سرمایه‌گذاری آنها بر استارت‌آپ‌های صاحب ایده‌های نوآورانه است، گفت: این سرمایه‌گذاری می‌تواند زمینه رشد و پرورش آن ایده و در عین حال، زمینه برای توسعه نوآورانه شرکت‌های بزرگ را فراهم کند و همین اصلی‌ترین دلیل اهمیت توجه به مدل سرمایه‌گذاری جسورانه شرکتی است. معاون سرمایه‌گذاری صندوق نوآوری و شکوفایی همچنین تصریح کرد که در CVC، تمرکز شرکت‌ها تنها بر منافع مالی نیست، بلکه عمدتا اهداف استراتژیک را نیز دنبال می‌کنند و گاهی حتی اهمیت این اهداف از کسب منافع مالی پیشی می‌گیرد.
خلأ رشد پایدار
در بخش دیگری از رویداد، رئیس «مرکز نوآوری گروه دنیای اقتصاد» به ارائه صحبت‌هایی درباره چالش‌های موجود در مسیر بالغ شدن حوزه سرمایه‌گذاری جسورانه و تامین مالی ایده‌های نوآورانه پرداخت و دلیل ایجاد این مرکز را تسهیل ارتباط نهادهای دولتی، سرمایه‌گذاران و استارتآپها عنوان کرد. وی با اشاره به نامطلوب بودن رتبه ایران در شاخص جهانی سهولت راه‌اندازی کسب‌وکار و کم بودن حجم و تعداد سرمایه‌گذاری جسورانه انجام شده در سال‌های اخیر گفت: کشور ما در بخش سرمایه‌گذاری جسورانه هیچ‌گاه رشد پایداری نداشته و مجموع ارزش سرمایه‌گذاری جسورانه‌ای که بین سال‌های ۹۱ تا ۹۸ در ایران انجام شده تنها ۳۰۶۰ میلیارد تومان است؛ همین گواهی بر وجود بحران در بحث تامین مالی ایده‌ها در کشور است. غلامحسین محمدی با اشاره به وجود مشکلات نهادی در بحث توسعه سرمایه‌گذاری جسورانه و تنظیم نبودن روابط رگولاتور با سرمایه‌گذار و استارت‌آپ گفت: با توجه به پتانسیلی که رسانه «دنیای اقتصاد» در جریان‌سازی، جلب نظر مخاطبان و اطلاع‌رسانی دارد، تلاش می‌کنیم تا در ایجاد ارتباطات سازنده میان طرفین و خلق موقعیت‌هایی برای معرفی ایده‌های نوآورانه و تامین مالی آنها ایفای نقش کنیم. حسام‌الدین علی‌پور، مدیر شبکه‌های فناوری دفتر توسعه فناوری و نوآوری‌های صنعتی شریف نیز در تکمیل صحبت‌های دیگر سخنرانان حاضر در رویداد اظهار کرد: گذشته از لزوم ایجاد هماهنگی میان بخش‌های مختلف فعال در اکوسیستم نوآوری، شرکت‌ها نیز باید در پیش‌قدم شدن برای پرورش نوآوری، تکلیف خود را با انتظارات و نیازهای‌شان روشن کنند. وی ادامه داد: اگر شرکت‌ها مایلند تا خروجی مطلوبی از سرمایه‌گذاری جسورانه شرکتی به دست آورند، باید بدانند که دقیقا به دنبال چه هستند و کسب منافع مالی اولویت اصلی آنهاست یا منافع استراتژیک. علی‌پور در تشریح علل کندی رشد نوآوری از طریق سرمایه‌گذاری‌های شرکتی اظهار کرد: در بسیاری مواقع شرکت‌ها در سرمایه‌گذاری به دنبال مالکیت استارت‌آپ هستند و همین مالکیت، به معنی محدود کردن قدرت نوآوری استارت‌آپ و گره زدن آن به تصمیمات کند و سلسله‌مراتبی شرکت مادر است که باعث از دست رفتن روح چابکی استارت‌آپ می‌شود. وی تصریح کرد: آنچه در بسیاری از دیگر نقاط دنیا باعث پرورش نوآوری می‌شود، آن است که سرمایه‌گذاران سهم زیادی از استارت‌آپ طلب نمی‌کنند و همین موضوع راه را برای توسعه ایده‌ها باز می‌گذارد. در چنین حالتی اهداف استراتژیک شرکت مادر به خوبی تامین می‌شود و در عین حال، قرار گرفتن شرکت در فرآیند نوآوری در کسب و کار باعث می‌شود تا زنده بماند.
پیشتازی کشورهای همسایه
با وجود بی‌توجهی به بحث تامین مالی ایده‌های نوآورانه در کشور، آمارهای جهانی نشان می‌دهند که راه‌اندازی صندوق‌های سرمایه‌گذاری خطرپذیر شرکتی در منطقه با قدرت دنبال می‌شود و کشورهای عربی و ترکیه در این امر پیشتازند. امیرحسام بهروز، دبیر کارگروه صندوق‌های پژوهش و فناوری در بخشی از سخنان خود به رکوردشکنی تامین مالی CVCها در حوزه فناوری‌های خرده‌فروشی آسیا شاره کرد و گفت: در سال ۲۰۲۱ نزدیک به ۴۶ درصد سرمایه‌گذاری‌های انجام شده در فناوری‌های خرده‌فروشی جهانی، نصیب آسیا شده و این قاره به سرعت در حال پیشی گرفتن از اروپا و آمریکاست. بهروز در ادامه اظهار کرد که میزان سرمایه‌گذاری جسورانه شرکتی آسیا از سال ۲۰۲۰ رشدی ۱۵۴ درصدی داشته و در سال میلادی گذشته به حدود ۵۰ میلیارد دلار رسیده است و همین مهر تاییدی بر لزوم توجه جدی به این مدل تامین مالی در کشور برای پیشروی با روند نوآوری در منطقه و دنیاست. برخلاف آنکه بسیاری از شرکت‌های بزرگ برای تصاحب ایده‌های نوآورانه ترجیح می‌دهند پس از بلوغ نسبی ایده و کسب جایگاه مشخص در آن صنعت اقدام کند، بیش از نیمی از سرمایه‌گذاری‌های جسورانه شرکتی اخیر دنیا، در مرحله ابتدایی ایده‌پردازی انجام شده است. بهروز در آمارهای خود تاکید کرد که در سال ۲۰۲۱ و در سطح جهانی، تنها ۹ درصد ورود شرکت‌ها به جریان سرمایه‌گذاری در نوآوری، در مراحل انتهایی بوده و بیشتر شرکت‌ها ترجیح داده‌اند به سراغ ایده‌های نابالغ بروند؛ به‌طوری که سهم سرمایه‌گذاری شرکتی در مراحل ابتدایی و میانی خلق و پرورش ایده نوآورانه، به ترتیب ۵۴ و ۳۲ درصد بوده است. وی در بخش دیگری از صحبت‌های خود به تلاش‌های انجام شده برای هدایت شرکت‌ها به سمت مشارکت در سرمایه‌گذاری جسورانه شرکتی اشاره کرد و با تاکید بر اینکه از سال ۹۹ ضوابط و نحوه فعالیت صندوق‌های پژوهش و فناوری تدوین شده‌اند، جزئیاتی از نحوه اقدام شرکت‌های بزرگ برای راه‌اندازی چنین صندوق‌هایی را تشریح کرد.
شفاف‌سازی تجربی
یکی از بخش‌های مهم و قابل توجه این رویداد، حضور صاحب‌نظرانی مانند «فریدون کورنگی» بود که سال‌ها در اکوسیستم نوآوری کشورهای توسعه یافته حضور داشته‌اند و حالا با راه‌اندازی مراکزی درصدد انتقال تجارب و دانش خود به نسل جوان اکوسیستم استارت‌آپی هستند. کورنگی که سابقه جذب سرمایه خارجی برای استارت‌آپ خود در سال‌های دور را دارد، تلاش کرد در صحبت‌هایش، نگرش واقع‌گرایانه‌تری از بحث سرمایه‌گذاری و حمایت از ایده‌های نوآورانه را در اختیار شرکت‌های سرمایه‌گذار حاضر در رویداد بگذارد. وی با تاکید بر اینکه در مقطع زمانی فعلی، عصر طلایی CVC پیش روی ماست، خطاب به شرکت‌ها گفت: اگر شرکتی هستید که نمی‌دانید چطور باید اعتماد جامعه را به دست آورید، اگر در ایجاد تعادل اطلاعاتی درمانده‌اید و اگر با کمبود بودجه برای توسعه مواجهید، در اقدام برای استفاده از سرمایه‌گذاری جسورانه شرکتی تردید نکنید؛ زیرا این استراتژی برد-برد است.
وی در ادامه افزود: اگر شرکتی هستید که درصدد اضافه کردن نوآوری به کسب‌وکار خود هستید، پیش از رفتن به سراغ تیم‌ها، ارزش‌های مدنظر خود را صریحا تعریف کنید. پس از آن سه شرکتی را که در آسیا روی حوزه و ایده مشابهی کار کرده‌اند، پیدا کنید و زیر و بم مسیری را که طی کرده‌اند و آنچه را انجام داده‌اند، در بیاورید؛ با آنها گفت‌وگو کنید و بعد با چشم باز پا به این حوزه بگذارید؛ وگرنه جز ناامید کردن جوانان صاحب ایده و بی‌ثمر ماندن تلاش‌های خودتان نتیجه‌ای حاصل نمی‌شود.
این رویداد محدود به سخنرانی بزرگان اکوسیستم نوآوری نبود و تریبونی هم برای تیم‌های استارت‌آپی و صاحبان ایده‌های نوآور در نظر گرفته شده بود تا در حضور شرکت‌های سرمایه‌گذار ایده خود را ارائه دهند و بتوانند نظر این شرکت‌ها را برای مشارکت در توسعه ایده خود جلب کنند. همچنین این امکان فراهم شد تا سرمایه‌گذاران شرکتی ابهامات و سوالات خود را از تیم‌ها بپرسند و در صورت امکان، ارتباط کاری میان این دو طرف آغاز شود. در بخش پایانی رویداد، محمد ناطق، قائم‌مقام دفتر توسعه فناوری و نوآوری‌های شریف، به تلاش‌های نهاد دانشگاه به عنوان یکی از حلقه‌های خلق ایده‌های نوآورانه اشاره کرد و گفت: یکی از مهم‌ترین اقداماتی که تلاش داریم تا در دانشگاه انجام دهیم، تجمیع و یکپارچه‌سازی ایده‌ها برای ارائه به صنعت است. وی چنین توضیح داد که معمولا استارتآپها به تنهایی توان حل مسائل بزرگ را ندارند و وقتی یک تقاضای صنعتی بزرگی مطرح می‌شود، هر استارت‌آپ می‌تواند ایده‌ای برای حل بخشی از مساله ارائه دهد. در دانشگاه تلاش داریم با تجمیع این راهکارها و یکپارچه‌سازی آنها در قالب یک راهکار جامع، پلی میان ارتباطات بهتر دانشگاه و صنعت باشیم.