اقتصاد آینده درگرو رشد اکوسیستم استارت‌آپی

همه‌گیری ویروس کرونا، قرنطینه و خانه‌‌نشینی متعاقب آن اگرچه در سال گذشته میلادی ضررهای هنگفتی را به اکوسیستم استارت‌آپی کشورهای جهان تحمیل کرد، اما در نهایت باعث شکوفایی بخش‌‌ها و زیرمجموعه‌‌های مختلفی شد. با این اوصاف است که تقویم سال ۲۰۲۱ روزهای روشنی را برای استارت‌آپ‌‌ها رقم زد. در واقع شیوع کووید-۱۹ باعث ترویج بیشتر فرآیندهای دیجیتالی و آنلاین در جهان شد؛ تا جایی که به گواه آمار در طول دو سال گذشته، روند رشد شرکت‌های تکنولوژی بیشتر از شرکت‌های غیرتکنولوژی بوده است. جدیدترین گزارش منتشر شده از سوی وب‌سایت معتبر استارت‌آپ ژنوم از وضعیت اکوسیستم استارت‌آپی جهان در سال ۲۰۲۲ هم این موضوع را تایید کرده و نشان می‌دهد که شرکت‌های تکنولوژی در دوران همه‌گیری تا ۳/ ۲ برابر بیشتر از شرکت‌های غیرتکنولوژی رشد کرده‌‌اند. بر اساس این گزارش تحقیقاتی، در حالی که حدود ۹۰‌درصد استارت‌آپ‌‌های موجود در هشت اکوسیستم برتر استارت‌آپی آمریکا به طور کامل شکست خوردند، تنها ۵/ ۱‌درصد آنها - یا حدود ۱۵‌درصد از آنهایی که نجات پیدا کرده‌‌اند- توانسته‌‌اند یک خروج موفق ۵۰‌میلیون دلاری را تجربه کنند.
گسترش کارآفرینی مبتنی بر نوآوری
وقتی اولین گزارش سالانه استارت‌آپ ژنوم از اکوسیستم استارت‌آپی جهان در سال 2012 منتشر شد، دنیای کارآفرینی بسیار کوچک‌تر از امروز بود. 6 مرکز نوآوری از 10 مرکز برتر آن در ایالات متحده آمریکا بودند و تنها یک شهر آسیایی یعنی بنگلور هندوستان توانسته بود به جمع 20 مرکز نوآوری برتر جهان راه پیدا کند. در آن زمان چهار اکوسیستم استارت‌آپی در مجموع میزبان 9 تک‌‌شاخ بودند؛ عبارتی که در آن زمان هنوز وجود نداشت و در سال 2013 آن را به استارت‌آپ‌‌هایی نسبت می‌دادند که ارزشی بیش از یک‌میلیارد دلار داشته باشند. در آن سال تقریبا دو‌‌ سوم تامین مالی و سرمایه‌گذاری‌‌های اولیه روی استارت‌آپ‌‌ها، در منطقه شمال آمریکا متمرکز بودند. در همان سال شرکت تحقیقاتی و آماری استاتیستا (Statista) اعلام کرد که ارزش کل بازار جهانی نرم‌‌افزار حدود 350‌میلیارد دلار بود و تنها یک شرکت تکنولوژی در فهرست مجله معتبر فورچون از50 شرکت بزرگ جهان قرار داشت.
حالا بعد از گذشت 10 سال همه چیز به کلی تغییر کرده است؛ میزان تامین مالی و سرمایه‌گذاری در استارت‌آپ‌‌ها تا 65/ 1 تریلیون دلار رسیده، ‌هزار و 227 استارت‌آپ تک‌‌شاخ در جهان وجود دارند، در حال پشت سر گذاشتن یک همه‌گیری کشنده هستیم و انقلاب‌‌های عظیمی در حوزه فناوری رخ داده است؛ از هوش مصنوعی و شبکه‌‌های اجتماعی گرفته تا خودروهای خودران و پزشکی از راه دور. امروزه اقتصاد دیجیتال، اقتصاد حاکم یا دست‌‌کم اقتصاد آینده است؛ تا جایی که مجمع جهانی اقتصاد به تازگی تخمین زده است که تا 10 سال آینده 70‌درصد از ارزش اقتصادی تولید شده در جهان بر اساس مدل‌‌های تجاری دیجیتال خواهد بود. بر اساس آمار منتشر شده از سوی استاتیستا، انتظار می‌رود در سال 2023 برای اولین بار بیش از نیمی از تولید ناخالص داخلی کشورها از طریق کسب و کارهایی به دست بیاید که مبتنی بر تحولات دیجیتالی هستند.
آمارهای منتشر شده از سوی شرکت تحقیقات حرفه‌‌ای PWC هم نشان می‌دهند که هوش مصنوعی به تنهایی 7/ 15 تریلیون دلار از ارزش اقتصاد جهانی را تا سال 2030 تولید کرده و به خودش اختصاص خواهد داد.
با وجود سایه‌‌ای که شیوع کووید-19 در ابتدا بر افق رشد استارت‌آپ‌‌ها انداخت، اما به دنبال رونق تحولات دیجیتالی در این دوره و نیاز به انجام فرآیندها و امور مختلف به صورت مجازی و از راه دور، در نهایت به رشد چشمگیر اکوسیستم استارت‌آپی در جهان منجر شده است. به این ترتیب است که بررسی‌‌های آماری وب‌سایت استارت‌آپ ژنوم نشان می‌دهند شرکت‌های تکنولوژی در دوران همه‌گیری تا 3/ 2 برابر بیشتر از شرکت‌های غیرتکنولوژی رشد کرده‌‌اند.
از سال 2012 تا حالا میزان سرمایه‌گذاری مرحله A در استارت‌آپ‌‌های جهان با رشد سه برابری به بیش از 18‌میلیون دلار رسیده است.
با این همه میزان سرمایه‌گذاری در مراحل پایانی در طول 10 سال گذشته رشد قابل‌‌توجه 239‌درصدی را به ثبت رسانده و بیشترین میزان رشد آن در سال‌های اخیر، در سال 2021 رقم خورده است. بر اساس آمار منتشر شده از سوی استارت‌آپ ژنوم، در 10 سال گذشته میزان سرمایه‌گذاری در مرحله B تا 125‌درصد و میزان سرمایه‌گذاری در مرحله C تا 159‌درصد رشد کرده است. با این حال، تورم بالا، افزایش نرخ بهره و مناقشات بین‌المللی در سال 2022 به نوسان بازارها منجر شده و به ناچار اصلاحاتی را بر این بازارها اعمال کرده است. اگرچه تورم پدیده تازه‌‌ای نیست، اما در کنار شرایط دیگر باعث شده است تا روند تامین مالی استارت‌آپ‌‌ها و فرآیند خروج آنها تغییر کرده و در بسیاری از موارد با رشد همراه شود.
تاثیرگذاری قوانین و سیاست‌های حاکمیتی
روندهای نوآوری اصلی در دنیای دیجیتال این روزها به وب 3، صنعت 5، زنجیره تامین 4 و البته شبکه ارتباطی 5G اختصاص دارند. این روندها در کنار بخش‌‌های دیگری از جمله فرآیندهای مالی دیجیتال و الگوهای هوش مصنوعی، نه تنها دنیای کسب و کارها، بلکه جوامع و دنیای واقعی و فیزیکی را هم تحت‌تاثیر قرار داده‌‌اند. به همین دلیل هم هست که کارشناسان از مجموعه این روندها به عنوان تکنولوژی عمیق یاد می‌کنند که انتظار می‌رود در سال‌های پیش‌‌رو، اکوسیستم استارت‌آپی را به شدت متحول کند.
نیروهای مستعد عامل مهم دیگری در روند رشد اکوسیستم استارت‌آپی هستند که اساسا سیلیکون‌‌ولی یا دره تکنولوژی در طول دو دهه گذشته با اتکا به همین سرمایه‌‌های انسانی توانست فرهنگ فضاهای کاری و اقتصادی کسب و کارها را متحول کند. در طول دوره همه‌گیری کووید-19 شرکت‌های تکنولوژی توانستند در زمینه به‌کارگیری روش‌های کاری جدید از جمله الگوی مجازی و دور‌‌کاری پیشرو باشند و حتی بعضی از این شرکت‌ها مانند DropBox الگوی دورکاری را به عنوان اساس کاری جدید و دائمی خود انتخاب کردند.
با این اوصاف است که سرمایه‌گذاری‌‌ها در اکوسیستم استارت‌آپی هم دیگر محدود و متمرکز به مکان نیستند. در میان کشورهای مختلف جهان، در سال 2021 هندوستان بیشترین رشد را در فضای استارت‌آپی خود تجربه کرده است.
به این ترتیب و بر اساس آمارهای منتشر شده در این زمینه، این کشور در سال گذشته میلادی شاهد ظهور 44 تک‌‌شاخ جدید بود و به طور کلی 72‌میلیارد دلار در فرآیند خروج استارت‌آپی به دست آورده است، در حالی که این رقم در سال 2020 تنها برابر 8/ 1‌میلیارد دلار بود. در حال حاضر سه شهر بنگلور، بمبئی و دهلی سه مقر اصلی استارت‌آپ‌‌های هندی هستند.
در مقابل اما اکوسیستم استارت‌آپی چین در یک سال گذشته فرآیندی انقباضی را پشت سر گذاشته است. صنعت تکنولوژی این کشور در مواجهه با فشارها و سختگیری‌‌های دولت، ناچار به محدود کردن فعالیت‌هایش شده است؛ تا جایی که در جنجالی‌‌ترین مورد، دولت چین از عرضه اولیه سهام شرکت Ant Group که زیرمجموعه شرکت بزرگ علی‌‌بابا و فعال در حوزه فین‌‌تک است، جلوگیری کرد و متعاقب آن «جک ما» بنیان‌گذار و مدیرعامل شرکت علی‌‌بابا ناپدید شد.
خاورمیانه؛ بهشت استارت‌آپ‌‌های فین‌‌تک
اکوسیستم استارت‌آپی منطقه خاورمیانه و شمال آفریقا (MENA) هم در سال 2021 روزهای خوبی را پشت سر گذاشته است؛ تا جایی که بر اساس آمارهای منتشر شده از سوی استارت‌آپ ژنوم، کشورهای این منطقه در فاصله سال 2020 تا 2021 شاهد رشد 60‌درصدی در میزان سرمایه‌گذاری‌‌های انجام شده در مراحل اولیه رشد استارت‌آپ‌‌هایشان بوده‌‌اند. این منطقه رشد 89‌درصدی را در میزان خروج استارت‌آپ‌‌ها تجربه کرده است.
در میان کشورهای خاورمیانه و شمال آفریقا، تل‌‌آویو بزرگ‌ترین اکوسیستم استارت‌آپی را در اختیار دارد و در فهرست برترین اکوسیستم‌های استارت‌آپی جهان جایگاه هفتم را به خودش اختصاص داده است. ارزش اکوسیستم استارت‌آپی تل‌‌آویو در سال میلادی گذشته به 100‌میلیارد دلار رسیده و میزان اختراعات ثبت شده در آن نسبت به سال 2020 تا 169‌درصد افزایش یافته است.
این در حالی است که اکوسیستم استارت‌آپی امارات متحده عربی هم یکی دیگر از اکوسیستم‌های بزرگ این منطقه به حساب می‌‌آید و در سال 2021 میزان سرمایه‌گذاری‌‌های مراحل اولیه در آن رشد 144‌درصدی داشته است. بررسی‌‌ها نشان می‌دهد که استارت‌آپ‌‌های فعال در بخش فین‌‌تک، کشاورزی و تغذیه نوین در امارات بیشترین میزان رشد را داشته‌‌اند که به عقیده کارشناسان ناشی از برنامه‌‌های حمایتی دولت و قانون‌گذاری‌‌های هماهنگ و سازگار با اکوسیستم استارت‌آپی در این کشور است.
در اکوسیستم استارت‌آپی بحرین هم شرکت‌های فعال در بخش فین‌‌تک و بلاک‌چین در طول یک سال گذشته رشد چشمگیری داشته‌‌اند. تحلیلگران معتقدند که دلیل این رشد فضای رشد سازگار با کسب و کارها، نیروی انسانی ماهر و دانش‌‌آموخته و نرخ پایین مالیات در این کشور است. در قاهره هم استارت‌آپ‌‌های فین‌‌تک، لجستیک و حمل‌‌ونقل روزهای رونق را پشت سر می‌‌گذارند. منابع تحصیلی و مالی غنی، نیروی کاری جوان و بااستعداد و همچنین دسترسی استارت‌آپ‌‌ها به بازارهای جهانی، دلایل اصلی رشد اکوسیستم قاهره در سال‌های اخیر بوده‌‌اند. عربستان سعودی هم در سال‌های اخیر توانسته رشد خوبی در زمینه استارت‌آپ‌‌ها داشته باشد. این کشور در اواخر سال2020 شاهد ظهور اولین تک‌‌شاخ خود در حوزه فین‌‌تک بود که حالا این تک‌‌شاخ ارزشی در حدود 3/ 1‌میلیارد دلار دارد.