بنیاد ملی نخبگان طی سال گذشته با بررسی بیش از 12 هزار اختراع در سراسر کشور، 220 طرح برگزیده را شناسایی و برای حمایت از نخبگان در حوزه‌های مختلف سه آیین‌نامه را مصوب کرد که در سال جاری اجرایی خواهند شد؛ البته شناسایی برگزیدگان جشنواره‌ها و رقابت‌های علمی یکی از دغدغه‌های این نهاد است که اقداماتی را در این زمینه آغاز کرده است.
بنیاد ملی نخبگان در دور جدید در تلاش برای انطباق بیشتر با اجتماعات نخبگانی و تسهیل مسیر حرکت آنها گام برمی‌دارد. به همین منظور و پس از تصحیح نگرش و رویکرد به مقوله اجتماع نخبگانی و اصلاح ساختار، آیین‌نامه‌ها را در دستورکار خود قرار داد. در ادامه گذری کوتاه برعملکرد این نهاد فرا وزارتخانه‌ای داریم.
به گزارش سرویس علمی ایسنا، با توجه به لزوم طراحی ساختاری پویا و منعطف برای اجرای مأموریت‌های ملی، ساختار سازمانی بنیاد ملی نخبگان در سال 1393 مورد بازبینی قرارگرفت و سرانجام ساختار تشکیلاتی بنیاد در آذرماه 93 بر اساس مجموعه مأموریت‌های بنیاد در سند راهبردی کشور در امور نخبگان به تصویب هیات امنای بنیاد رسید.
طبق سند راهبردی کشور در امور نخبگان، «شناسایی و هدایت»، «توانمندسازی» و «زمینه‌سازی برای اثرگذاری» اجتماع نخبگانی از وظایف نظام نخبگانی است به همین دلیل بازنگری در آیین‌نامه‌های بنیاد ملی نخبگان را می‌توان گام اول برای تحقق این اهداف کلان در سند راهبردی کشور برشمرد.
با توجه به این ضرورت، از اول مهر 1393 تاکنون پس از بررسی‌های دقیق و کارشناسانه و همچنین به منظور کاهش تعداد مقررات، تراکم‌زدایی و تزاحم‌زدایی، آیین‌نامه‌های جدید به تصویب هیأت‌امنای بنیاد ملی نخبگان رسید.
آیین‌نامه شناسایی و پشتیبانی از دانش‌آموختگان برتر دانشگاهی با هدف ایجاد چارچوبی برای شناسایی برترین دانش‌آموختگان دانشگاهی و ایجاد تمهیدات لازم برای هدایت و به‌کارگیری آنها در اجتماع تخصصی، آیین‌نامه شناسایی و پشتیبانی از برگزیدگان ادبی کشور با هدف شناسایی اجتماعات نخبگانی در هر یک از حوزه‌های ادبی شعر، داستان و تخصص‌های زبانی و ادبی و آیین‌نامه شناسایی و پشتیبانی از برگزیدگان هنری کشور با هدف شناسایی اجتماعات نخبگانی در گروه‌های هشتگانه هنری شامل هنرهای نمایشی، تجسمی، سینمایی، موسیقی، سنتی، صنایع دستی، معماری و شهرسازی و هنرهای چندرسانه‌ای، ازجمله مهمترین آیین‌نامه‌های جدید تصویب شده در هیأت‌امنای بنیاد ملی نخبگان است.
با توجه به لزوم اجرایی‌سازی مقررات، شیوه‌نامه‌های اجرایی تعدادی از آیین‌نامه‌های مصوب در بنیاد تصویب شده و به مرحله اجرا درآمده است. شیوه‌نامه‌های «اعطای جایزه‌های تحصیلی به دانشجویان صاحب استعداد برتر»، «شناسایی رویدادهای نخبگانی و پشتیبانی از برگزیدگان آنها»، «بهره‌مندی دانش‌آموختگان برتر دانشگاهی از تسهیلات خدمت نظام وظیفه تخصصی»، «بهره‌مندی دانش‌آموختگان برتر ایرانی غیرمقیم از تسهیلات خدمت نظام وظیفه تخصصی» و همچنین «بهره‌مندی دانش‌آموختگان برتر فناور از تسهیلات خدمت نظام وظیفه تخصصی» از مهمترین شیوه‌نامه‌هایی است که پس از تصویب اجرایی شده‌اند.
تلاش نخبگان برای جذب نخبگان ایرانی مقیم خارج
در عرصه فعالیت‌های بین‌المللی نیز بنیاد ملی نخبگان شاهد تغییرات اساسی در نوع نگرش به بحث متخصصان ایرانی غیرمقیم و به تبع آن اقدامات جدید در این حوزه است.
رویکرد جدید بنیاد بر اساس تمرکز بر چرخش مغزها (به‌جای اصرار بر بازگشت)، اصلاح تصویر ذهنی ایرانیان غیرمقیم و اعتمادسازی، پرهیز از فعالیت‌های رسانه‌ای و تبلیغاتی، توسعه تعریف نخبگی در رویکرد بین‌المللی، ارتباط با متخصصان غیرمقیم از طریق تشکل‌های تخصصی غیردولتی (NGO) و همچنین ایجاد زیرساخت لازم برای ترغیب و جذب متخصصان ایرانی غیرمقیم استوار است.
بر همین اساس بنیاد ملی نخبگان اقدامات خود را با مطالعه و بررسی تجربه سایر کشورها مانند چین، کره جنوبی و تایوان در زمینه استفاده از ظرفیت متخصصان غیرمقیم و مطالعه‌ای با عنوان شناخت دره سیلیکون آمریکا و ایرانیان موفق در آن شروع کرد.
راه‌اندازی سامانه همکاری با متخصصان و دانشمندان ایرانی غیرمقیم اقدامی بود که بسیار مورد استقبال متخصصان غیرمقیم قرار گرفت. این طرح به منظور انتقال دانش، تجربه و ایده‌های فناورانه به کشور با همکاری مراکز علمی و پژوهشی برگزیده (پایگاه‌های تخصصی همکار) و با هدف کاهش ریسک متخصصان غیرمقیم و جذب هدفمند ایشان در مراکز علمی و فناوری در یک بازه زمانی مشخص است.
تسهیلات پسا دکتری برای اساتید
تسهیلات گذراندن دوره پسادکتری و دوره فرصت مطالعاتی و همچنین اساتید مدعو و معین (Adjunct Professors)، اعطای نظام وظیفه تخصصی به دانش‌آموختگان برتر غیرمقیم، برگزاری سخنرانی و کارگاه‌های تخصصی برای متخصصان ایرانی غیرمقیم و همچنین حمایت از فعالیت‌های فناورانه از مهمترین تسهیلات درنظر گرفته شده در این بخش است.
اجرای طرح شهاب
شناسایی و پشتیبانی از دانش‌آموزان در قالب اجرای طرح شهاب (شناسایی و هدایت استعدادهای برتر) در 8 حوزه استعدادهای اجتماعی، کلامی، علوم، حرکتی، ریاضی، هنری، فرهنگ دینی و استعداد فضایی اجرایی شد.
این طرح با توجه به تفاوت‌های فردی و با رعایت اصل عدالت آموزشی و تربیتی در تمامی استان‌های کشور و همچنین توجه به ارتقای سطح کیفی آموزش‌های مدرسه‌ای در همه دوره‌های تحصیلی به منظور پرورش خلاقیت، مهارت حل مسأله، آداب و مهارت‌های زندگی در دانش‌آموزان برگزار شده است.
اعطای جوایز علمی به دانشجویان
دانشجویان گروهی دیگر از جامعه هدف بنیاد ملی نخبگان هستند که در این حوزه آیین‌نامه «اعطای جایزه‌های تحصیلی به دانشجویان صاحب استعداد برتر» به منظور هدایت هدفمند دانشجویان صاحب استعداد برتر در دانشگاه‌ها، پژوهشگاه‌ها و مراکز فناوری‌کشور و پشتیبانی از فعالیت‌های نخبگانی آنها به تصویب و اجرا رسید.
بر اساس این آیین‌نامه، بنیاد هرساله به تعدادی از دانشجویان صاحب استعداد برتر در صورت کسب امتیاز از فعالیت‌های نخبگانی خود در مقاطع مختلف تحصیلی، جایزه‌هایی را در چهار دسته «آموزش»، «پژوهش»، «فناوری» و «فرهنگ» در سه مقطع «کارشناسی»، «کارشناسی ارشد» و «دکتری تخصصی» به برگزیدگان دانشگاهی اعطا می‌کند.
بر اساس مقررات جدید، جایزه‌های تحصیلی شامل «اعتبار توان‌مندی آموزشی»، «اعتبار ارتباطات علمی»، «اعتبار آموزش‌یاری/ پژوهش‌یاری/ فن‌یاری»، «اعتبار اجرای پایان‌نامه/ رساله»، «اعتبار توانمندی‌کارآفرینی»، «اعتبار راتبه دانشجویی»، «هدیه ازدواج»، «ودیعه اجاره مسکن» و «اعتبار برنامه‌ها و سفرهای زیارتی وگردشگری» است که هرساله به برترین دانشجویان دانشگاه‌ها اختصاص می‌یابد.
افزایش تعداد مشمولان جایزه‌های تحصیلی به ویژه در دوره‌های تحصیلات تکمیلی، تخصیص ظرفیت به دانشگاه‌های سراسرکشور، ارائه خدمات مورد نیاز برای انجام فعالیت‌های فردی وگروهی، توسعه هسته‌های فعال دانشجویی، رصد رفتار و فعالیت‌های نخبگانی دانشجویان و همچنین ترویج فرهنگ کار و تلاش به جای ایجاد توقع از جمله مهمترین رویکردهای این آیین‌نامه است.
تسهیلات برای دانش‌آموختگان برتر
یکی از گروه‌هایی که همواره باید مورد توجه نظام نخبگانی قرار گیرد، فارغ التحصیلان دانشگاهی هستند. آیین‌نامه «شناسایی و پشتیبانی از دانش‌آموختگان برتر دانشگاهی» در همین راستا با هدف ایجاد چارچوبی برای شناسایی برترین دانش‌آموختگان دانشگاهی و ایجاد تمهیدات لازم برای هدایت و به کارگیری آنها در اجتماع تخصصی مرتبط با دو محور «هدایت و تواناسازی» و «اشتغال و اثرگذاری»، به تصویب رسید و اجرایی شد.
بر اساس این آیین‌نامه، دانش‌آموختگان برتر دانشگاه‌ها مشمول تسهیلات مختلفی مشتمل بر استفاده از تسهیلات نظام وظیفه تخصصی، جایزه پسادکتری شهید چمران، جذب در مؤسسه‌های علمی، جذب در نهادهای فناورانه، جذب در دستگاه‌های اجرایی و نیز تسهیلات فرهنگی می‌شوند.
«هدایت و تواناسازی» و «اشتغال و اثرگذاری» دانش‌آموختگان برتر در اجتماع تخصصی، حمایت از دانشگاه‌ها، پژوهشگاه‌ها و مراکزعلمی برای استمرار نقش تربیتی خود برای دانش‌آموختگان، پر رنگ کردن مجموعه فعالیت‌های نخبگانی دانش‌آموختگان دانشگاهی، استفاده بهینه از فرصت «خدمت نظام وظیفه» صاحبان استعداد برتر و نخبگان به منظور تمرکز بر حل مسائل اصلی دستگاه‌های مختلف با همکاری ستادکل نیروهای مسلح مهمترین خروجی‌های نگاه جدید بنیاد ملی نخبگان است.
حمایت از اساتید نخبه
آیین‌نامه «شناسایی و پشتیبانی از اعضای هیات‌علمی برگزیده دانشگاهی» به منظور شناسایی و حمایت از اعضای هیات علمی تلاشگر دانشگاه‌ها، مؤسسات آموزشی عالی و پژوهشی کشور به تصویب رسید که از ابتدای سال 1395 اجرایی می‌شود.
بر اساس این آیین‌نامه، بنیاد سالانه از میان اعضای هیات‌علمی مؤسسات علمی کشور در دو سطح «منطقه‌ای» و «ملی» و با در نظرگرفتن فعالیت‌های نخبگانی آنها در زمینه‌های «آموزشی»، «پژوهشی»، «فناوری»، «فرهنگ و خدماتی»، تعدادی را به عنوان «استاد سرآمد» و تعدادی را به عنوان «استاد شامخ» شناسایی می‌کند تا ضمن تکریم از آنها، از فعالیت‌های نخبگانی آنها پشتیبانی شود.
علاوه بر آن کرسی‌های آموزشی، پژوهشی، فناوری و نوآوری، فرهنگ و خدمت» و استاد شامخ (جایزه علامه‌طباطبایی) به برگزیدگان اعطا خواهد شد.
حمایت بنیاد از نخبگان قرآنی و حوزوی
آیین‌نامه «شناسایی و پشتیبانی از برگزیدگان قرآنی کشور» از دیگر آیین‌نامه‌های بنیاد ملی نخبگان است که با هدف شناسایی اجتماعات نخبگانی در زمینه‌های مرتبط با گفتمان قرآنی شامل حفظ، قرائت، تفسیر، تربیت منابع انسانی، آموزش، پژوهش، تبلیغ، فرهنگ‌سازی و ترویج قرآن و معارف اهل بیت در خردادماه سال 94 به تصویب رسید.
این آیین‌نامه که به منظور ترویج فرهنگ انس با قرآن، معارف عترت علیهم‌السلام و اصول و ارزش‌های انقلاب اسلامی در بین اجتماع نخبگانی تدوین شده است، در مرحله اجرایی شدن قرار دارد.
شناسایی و پشتیبانی از برگزیدگان حوزوی کشور از جمله رسالت‌های بنیاد ملی نخبگان است که به دلیل دستیابی به اهداف آن، آیین‌نامه «شناسایی و پشتیبانی از برگزیدگان حوزوی کشور» به تصویب هیات‌امنا رسید.
تکریم بزرگان ادبی کشور و هنری
آیین‌نامه «شناسایی و پشتیبانی از برگزیدگان ادبی‌کشور» از دیگر اقدامات بنیاد با هدف شناسایی اجتماعات نخبگانی در حوزه‌های شعر، داستان و تخصص‌های زبانی و ادبی به تصویب رسید.
بر این اساس بنیاد تلاش دارد تا با بهره‌مندی از توان دستگاه‌های تخصصی چون فرهنگستان زبان و ادب فارسی، وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی و سازمان تبلیغات اسلامی و صاحب‌نظران حوزه ادبی، برگزیدگان را در حوزه‌های ادبی در دو رده «مستعد برتر ادبی» و «سرآمد ادبی» شناسایی‌کند و به منظور تسهیل مسیر فعالیت‌های نخبگانی آنها، تسهیلاتی را منظور زمینه‌سازی برای «رشد مستعدان برتر ادبی» و «اثرگذاری و الگوسازی از سرآمدان ادبی» اعطا کند.
همچنین آیین‌نامه «شناسایی و پشتیبانی از برگزیدگان هنری کشور» نیز با هدف شناسایی اجتماعات نخبگانی در گروه‌های هشتگانه هنرهای نمایشی، تجسمی، سینمایی، موسیقی، سنتی، صنایع دستی، معماری و شهرسازی و هنرهای چندرسانه‌ای تصویب رسیده است و از ابتدای سال 1395 نیز اجرایی خواهد شد.
تدابیر بنیاد ملی نخبگان برای حمایت از اختراعات
آیین‌نامه «شناسایی و پشتیبانی از اختراع‌های برگزیده» با هدف توانمندسازی اختراع‌های برگزیده به منظور رسیدن به محصولی دانش‌بنیان، ایجاد بازار برای آنها و تکمیل چرخه ملی نوآوری و تبدیل دارایی‌های فکری به ثروت نیز به تصویب هیات‌امنای بنیاد رسیده است.
بر اساس این آیین‌نامه، بنیاد هرساله تعدادی از اختراع‌های عرضه شده را در سه سطح شناسایی و به منظور هدایت آنها، تسهیلات توانمندساز در قالب «جایزه نقدی» و «تسهیلات توانمندسازی» برای تحقق مواردی نظیر ثبت بین‌المللی اختراع، تأسیس شرکت دانش‌بنیان (نوپا)، آشنایی با فرایند سرمایه‌یابی و بازاریابی، تسهیل فرایند نمونه سازی (نیمه صنعتی) و شرکت در نمایشگاه‌های داخلی و بین‌المللی اعطا می‌کند.
برگزاری 10 دوره جشنواره «منطقه‌ای رویش»، بررسی بیش از 12 هزار اختراع در سراسر کشور و شناسایی 220 طرح برگزیده برای تواناسازی صاحبان آنها از مهمترین نتایج اجرای ضوابط بنیاد در این زمینه است.
ضعف‌های موجود در بنیاد
ضعف نظام شناسایی برگزیدگان در جشنواره‌ها و رقابت‌های نخبگانی از مسائل مهم در حوزه نخبگان است که برای رفع این مشکل بنیاد تلاش کرد تا با توسعه و تنوع بخشی به جشنواره‌ها و رقابت‌ها در زمینه‌ها و سطوح مختلف و همچنین طراحی شاخص‌ها و معیارهای لازم برای اعتباردهی، اعتبارسنجی و رتبه‌بندی جشنواره‌ها و رقابت‌های نخبگانی تا حد زیادی این مساله نیز رفع شود.
تصویب آیین‌نامه «شناسایی رویدادهای نخبگانی و پشتیبانی از برگزیدگان آنها» با هدف شناسایی جشنواره‌ها، مسابقه‌ها و المپیادهای رقابتی و پشتیبانی از برگزیدگان آنها یکی از اقدامات این حوزه بود.