در پی شیوع کووید-۱۹ موسسه اعتبارسنجی «فیچ»، یکی از سه موسسه اعتبارسنجی معتبر جهان، گزارش جامعی از چشم‌انداز صنعت برق ایران منتشر کرده است. براساس این گزارش، در حالی که اثرات اخلال‌گر «کووید-۱۹» در میان‌مدت باعث کاهش رشد بخش برق ایران می‌شود، اما بخش گرمایی قدرتمند کشور توانایی آن را دارد که امنیت عرضه برق را تضمین و جمهوری اسلامی را به صادرکننده خالص در دهه ۲۰۲۰ میلادی تبدیل کند. بخش انرژی‌های تجدیدپذیر صنعت برق ایران، فرصت‌‌های فراوانی برای سرمایه‌گذاری پیشنهاد می‌کند، هرچند الزامات داخلی، تحریم‌های بین‌المللی، ضعف ارزش پول ملی و بی‌ثباتی شاخص‌های اقتصاد کلان چالش‌های جدی برای این سرمایه‌گذاری محسوب می‌شود.
کووید-۱۹ و صنعت برق ایران
اثرات ویرانگر اقتصادی «کووید-۱۹» همزمان با کاهش قیمت‌های جهانی نفت، سرمایه‌گذاری در زیرساخت‌های ایران را با چالش‌های جدی مواجه می‌کند، آن هم در شرایطی که رشد اقتصادی کشور به سبب تحریم‌های بین‌المللی دچار ضعف شده است. افزایش سطح تولیدات نفت اعضای «اوپک پلاس» در اواخر ۲۰۱۹، کاهش شدید قیمت‌های نفت را در اوایل ۲۰۲۰ در پی داشت. با شیوع جهانی ویروس «کووید-۱۹» این روند کاهشی شدت گرفت و مصرف محصولات هیدروکربنی و تقاضای جهانی نفت وارد مسیر نزولی شد. در این زمینه عربستان سعودی و روسیه برای جبران زیان‌های درآمدی، سطح تولیدات را به‌طور قابل‌توجهی افزایش دادند. این تولیدات با تزریق به بازارهای جهانی، فشارهای کاهشی را بر قیمت‌های نفت تشدید کرد تا جایی که در ماه آوریل این قیمت‌ها وارد قلمرو منفی و در یک بازه کوتاه جریان درآمدی میان خریداران و فروشندگان معکوس شد. با این حال در آوریل ۲۰۲۰، اعضای «اوپک پلاس» توانستند برای کاهش سطح تولیدات خود توافق کنند و پس از آن سیر نزولی قیمت‌های نفت متوقف شد. البته ضعف تقاضای ناشی از پیامدهای اقتصادی «کووید-۱۹» در چین – بزرگ‌ترین خریدار نفت ایران – از قرار گرفتن قیمت طلای سیاه در مسیر رونق جلوگیری کرد. با در نظر گرفتن این تحولات، مهم‌ترین عوامل اثرگذار بر چشم‌انداز اقتصادی ایران به شرح زیر است: نفت خام که بزرگ‌ترین محصولات صادراتی اقتصاد ایران است و در سال ۲۰۱۷ بیش از ۷۲ درصد از درآمدهای صادراتی کشور را تشکیل می‌داد. صادرات نفت ایران تاکنون تحت‌تاثیر تحریم‌های بین‌المللی با چالش مواجه شده است. از طرفی اقتصاد ایران بخش عمده درآمدهای نفتی خود را مدیون تقاضای چین است. تقاضای نفت چین در اوایل سال ۲۰۲۰ به‌دنبال کاهش فعالیت‌های صنعتی، معدنی، کشاورزی، حمل‌ونقل و ترابری هوایی، دچار افت شدید شد و در نتیجه واردات نفت این کشور از ایران به‌طور قابل‌توجهی کاهش یافت. در مجموع این عوامل انتظار می‌رود درآمدهای دولت در سال ۲۰۲۰ کاهش قابل‌توجهی را تجربه کند. بر این اساس پیش‌بینی می‌شود، اقتصاد ایران در سال جاری رشد بین منفی ۴/ ۰ تا منفی ۲/ ۲ درصدی را تجربه کند. رشد اقتصادی ضعیف و کاهش در فعالیت‌های تجاری و صنعتی ناشی از «کووید-۱۹» باعث می‌شود، تقاضای برق کشور در سال جاری با کاهش مواجه شود. بر این اساس در پیش‌بینی جدید «فیچ» تغییرات تقاضای برق ایران نسبت به گزارش قبلی با کاهش ۶/ ۱ درصدی به سطح منفی ۱/ ۴ درصد رسیده است. بر این اساس در سال جاری میلادی تولید برق ایران در مجموع رقم بیش از ۲۶۳ تراوات-ساعتی را به ثبت خواهد رساند، در حالی که مصرف خالص در سطح ۲۳۰ تراوات-ساعتی قرار خواهد گرفت. در سال ۲۰۲۱ اما صنعت برق ایران به روند رونق باز خواهد گشت و تولید و مصرف به ترتیب به سطوح ۲۸۲ و ۲۴۵ تراوات-ساعت خواهد رسید. در ۲۰۲۲ نیز ارقام ۳۰۲ و ۲۶۲ تراواتی-ساعتی برای تولید و مصرف برق ایران پیش‌بینی شده است.
سناریوهای پیش‌بینی صنعت برق ایران
دونالد ترامپ در سال ۲۰۱۸ تصمیم گرفت، کشورش را از توافق هسته‌ای با ایران خارج کند، اقدامی که باعث بازگشت تحریم‌های بین‌المللی علیه کشور شد. به اعتقاد «فیچ»، کاهش فعالیت‌های اقتصادی ناشی از تحریم‌ها باعث به تعویق افتادن راه‌اندازی دو نیروگاه اتمی در دست ساخت ایران خواهد شد، امری که احتمالا ورود ظرفیت برق تولیدی از انرژی اتمی را طی یک دهه آینده با چالش مواجه می‌کند. در مقابل، در نیروگاه برق اتمی بوشهر ساخت راکتور دوم که از سال ۲۰۱۷ در جریان بوده و سرمایه‌های عظیمی در آن شده است، احتمالا دچار وقفه می‌شود. از طرفی تحت‌تاثیر اقدامات تنبیهی دولت آمریکا بر کشورهای واردکننده نفت از ایران، صادرات کشور وارد روندی نزولی شد. در این رابطه تیم نفت و گاز «فیچ» پیش‌بینی کرده که خالص صادرات نفت ایران طی یک سال بین ۲۰۱۸ تا ۲۰۱۹ کاهش ۶/ ۶۴ درصدی پیدا کرده است(۷/ ۱ میلیون بشکه در روز). این اتفاق ناشی از کاهش واردات نفت کشورهایی بود که رابطه سیاسی و اقتصادی نزدیکی با دولت آمریکا دارند، مانند کشورهای اروپایی، ژاپن و کره‌جنوبی. با این حال، تاکنون کشورهایی که روابط سردتری با دولت آمریکا دارند، نظیر چین، هند و ترکیه کمتر به محدودیت‌های دولت آمریکا تن داده‌اند. در اوایل ۲۰۱۹، دولت ایران طرف‌های اروپایی را به نقض برجام و نادیده گرفتن اولویت‌های اقتصادی ایران در برابر تحریم‌های آمریکا متهم کرد. بر این اساس تهران تصمیم گرفت، محدودیت‌های غنی‌سازی اورانیوم خود را کنار بگذارد. البته فرانسه، آلمان و انگلیس در تلاش برای دور زدن تحریم‌های آمریکا، ساز و کار و ابزار جدیدی با عنوان «اینستکس» را برای مبادله اقتصادی با ایران طراحی کردند. با این وجود، فقدان سازوکار مناسب برای مبادله نفت، تنش‌های بیشتر میان ایران و اروپا را به‌دنبال داشت. تهران در این زمینه اعلام کرد: نفت خود را به‌صورت تهاتری و بدون هیچ پیش‌شرطی به فروش خواهد رساند.
