موضوع شهر هوشمند و اهمیت آن برای زیست انسان‌ها، در سال‌های اخیر مورد توجه قرار گرفته است. شاخه آسیا و اقیانوسیه سایت UNDP (برنامه توسعه سازمان ملل) در همین زمینه مقاله‌ای به قلم محمد فرجود، مدیرعامل سازمان فاوای شهرداری تهران و کلادیو پروویداس، نماینده دائمی سازمان UNDP در ایران منتشر کرده است که متن کامل این مقاله در ادامه می‌آید.
تهران چگونه از فناوری برای بهبود زندگی شهری و معیشت استفاده می‌کند
توسعه شهری هنوز هم یکی از موضوعات مهم قرن ۲۱ است. تا سال ۲۰۵۰، دو سوم (۶۸ درصد) جمعیت جهان در شهرها ساکن می‌شوند. با این حال بسیاری از شهرهای جهان با مشکل نابرابری دست و پنجه نرم می کنند. شهرها در ساخت فضاهای پایدار و قابل زندگی به مشکل خورده‌اند. پاندمی کووید-۱۹ هم ضربه سنگینی به شهرها وارد کرده است. بیش از ۹۰ درصد موارد ابتلا به کووید-۱۹ در شهرها به ثبت رسیده است و مشاغل زیادی در اقتصاد رسمی و غیررسمی از دست رفته‌اند.
با وجود این مشکلات، باز هم شهرها پیشتازان اصلی رونق و شکوفایی از لحاظ فردی و ملی هستند. شهرها بازیگران کلیدی ساخت آینده‌ای بهتر پس از پاندمی هستند. نقش شهرها نوآوری داخلی، ملی و جهانی را شامل می‌شود. شهرها همچنین در ایجاد یک هنجار جدید پساکرونا نقش کلیدی دارند و امکانات شهری به ویژه در بحث سلامت اهمیت زیادی دارد. این موضوعات پایه و اساس ساخت فضاهای فراگیر، قابل زندگی و پایدار یا همان شهرهای هوشمند هستند.
شهرهای هوشمند باید مردم‌محور باشند
تقریبا ۷۵ درصد جمعیت ایران در مناطق شهری زندگی می‌کنند. ایران جزو ۱۰ کشور اول جهان از لحاظ آلودگی‌های موثر بر تغییرات اقلیمی است. اهداف جهانی نشان می‌دهد که برای حفظ و بهبود زندگی مردم و حیات جهانی به چه اقداماتی نیاز است. تمامی این اهداف موضوع شهرنشینی را شامل می‌شود. نقش اساسی شهرها در توسعه پایدار نشان می‌دهد که چرا شهرهای هوشمند را باید مردم‌محور کرد: رویکردی که تهران، پایتخت ایران آن را در دستور کار قرار داده است. این شهر که میزبان بیش از ۱۰ میلیون جمعیت است نقشی کلیدی در توسعه ایران دارد.
طرح تهران هوشمند (STP) چشم‌اندازی از یک شهر قابل زندگی و فراگیر است که اقتصادی پویا و زیرساختی یکپارچه را هم در خود جای داده است. تهران ابتکار عمل‌های بلندمدت و آزمایشی را با هم ترکیب کرده تا آنچه بیشترین تاثیر را بر کیفیت زندگی شهروندان دارد شناسایی کند. STP شامل پنج ابتکار عمل است: شهروند هوشمند و خدمات دیجیتال، طرح نوآوری شهری تهران نوین (InnoTehran)، حمل و نقل هوشمند؛ محیط زیست هوشمند، انرژی و امنیت و شهرداری و تحول دیجیتال.
این ابتکار عمل‌ها باید براساس نیازهای شهروند پایه‌گذاری شود. مهمترین دارایی شهرهای واقعا هوشمند، جمعیت و مردم آنها است. جامعه و مردم پایه و اساس خرد جمعی محسوب می‌شوند. ما با افزایش نوآوری و مشارکت می‌توانیم محصولات و خدمات بهتری بسازیم. برای پاسخ به نیازها و اولویت‌های شهروندان باید فرایند ارائه بازخورد مناسب داشته باشیم. برای مثال پلتفرم خدمات دیجیتال تهران من (MyTehran) ابزاری است که امکان ارائه بازخورد دیجیتالی را فراهم کرده و مشارکت عمومی را افزایش می‌دهد.
شهرهای هوشمند باید در هر فرصتی از ابتکار عمل بهره بگیرند
از مزایای خرد جمعی، وسعت بخشیدن به فکر و اندیشه است. برای این کار ما باید تعریف شهرهای هوشمند را هم توسعه دهیم. این تعریف با تکنولوژی‌های جدید از جمله ۵G، اینترنت اشیا، هوش مصنوعی و بلاکچین گره خورده است. در شکل دادن به محیط‌هایی که پاسخگوی همه باشد تنها نگاه صرف تکنولوژی کافی نیست.
برای رفع مشکلات بزرگی مثل انعطاف‌پذیری و حل بحران‌‌ها، شهرها باید از این رویکرد جدیدی استفاده کنند. ما در کنار تکنولوژی باید به دنبال راه‌حل‌های طبیعت‌محور و تغییر رفتار باشیم و از دانش بومی و محلی استفاده کنیم. ما در ایران مثال‌های خوبی از دانش بومی و محلی را شاهد هستیم. سال‌ها است که شهرهایی در ایران برای خنک کردن خانه‌ها از بادگیر استفاده می‌کنند. در این رویکرد خبری از استفاده از حسگر، دستگاه‌های تهویه هوا یا مدل‌سازی بزرگ‌داده‌ها نیست.
با این حال ما برای شناسایی و استفاده از این ابتکار عمل‌ها و رویکردهای متفاوت باید اندیشه خود را توسعه دهیم. برای این کار باید با نوآوران همکاری کرد. برای مثال طرح تهران نوین (InnoTehran) بیش از ۴۰۰ نیاز فنی و اجرایی شهر را مشخص کرده است و شهر را به استارت‌آپ‌ها و دیگر شرکا متصل می‌کند. این رویکرد همکاری مفید بین بخش‌های دولتی، خصوصی و شهروندی را تضمین می‌کند.
شهرهای هوشمند تعادل انسان و زمین را حفظ می‌کنند
همان‌طور که در تازه‌ترین گزارش توسعه انسانی (Human Development) گفته شد، جهان وارد عصر «آنتروپوسن» شده است و فعالیت انسانی مهمترین نیرویی است که به سیاره ما شکل می‌دهد. شهرها محرک اصلی این تغییر و از جمله مهمترین قربانیان آن هستند. شهرها بیش از ۶۰ درصد آلودگی جهان را تولید می‌کنند و بیشتر محیط‌های شهری در سواحل جهان هستند.
شهرهای هوشمند باید ابزارها و رویکردهای مناسب را برای کاهش تاثیرات توسعه شهری بر زمین مشخص کنند و در این مسیر از پتانسیل اتحاد مردمی بهره بگیرند. در تهران با همین هدف ابتکار عمل‌های سبزی برای خدمات عمومی اجرایی شده و برای مدیریت زباله، محیط و زیست و انرژی از راه‌حل‌های دیجیتالی استفاده می‌شود.
شهرها می‌توانند نقش مهمی در ایجاد تعادل بین انسان و زمین داشته باشند. این هدف با بازتعریف هنجار‌ها و ارزش‌ها، اجرای طرح‌های انگیزشی و مقررات و بررسی راه‌حل‌های طبیعت محور محقق می‌شود. شهرها مراکز تصور و ایده پردازی هستند. اما رشد و توسعه شهرها نباید به پیامد‌های منفی محیط زیستی یا فراتر از آن منتهی شود.
جمع‌بندی
در حال حاضر هیچ شهر واقعا هوشمندی در جهان وجود ندارد. هر شهر در حال بررسی تعریفی از «هوشمندی» است و حجم زیادی از مشکلات شهری را زیر نظر دارد.
اما مشکلات شهری عمدتا مشکلات مشترکی هستند و شناسایی و بهبود راه‌حل معمولا با همکاری امکان‌پذیر است. ما باید با هم همکاری کنیم. شبکه شهر به شهر UNDP (UNDP City2City Network) و فروم‌هایی مثل کنگره «تهران هوشمند» منابع مهمی برای شکل دادن به اندیشه جهانی هستند.
شهرها پیشتازان توسعه محسوب می‌شوند اما برای استفاده از این پتانسیل ما باید از شهرهای هوشمند با تعریف صرفا تکنولوژی فاصله بگیریم و به فکر هوشمندسازی واقعی شهرها باشیم. تکنولوژی پیشرفته مهم و تاثیرگذار است اما یک شهر هوشمند واقعی شهری است که از تکنولوژی و ابتکار عمل در کنار هم استفاده کند و برای ساخت محیط‌های شهری فراگیر، قابل زندگی و پایدار از این دو کمک بگیرد. شهرهایی به این مرحله می‌رسند که بتوانند نیازها، انتظارات شهروندان و ساکنان را برآورده کنند و واقعیت‌ها و امیال آنها را مد نظر قرار دهند.