وارد پاییز شده‌ایم؛ فصل نوشیدنی‌های گرم. قهوه یکی از این نوشیدنی‌های گرم است که پس از چای، بیشترین مصرف را در بین ایرانیان دارد. ساعت‌های کاری زیاد و فشار کاری بیشتر بر مردم، باعث شده که برای رفع خستگی به سمت سایر انواع قهوه بروند تا با مصرف یک فنجان کوچک قهوه به اندازه دو لیوان بزرگ چای انرژی بگیرند.
راهکارهای توسعه صنعت قهوه
بر این اساس در ایران تعداد افرادی که قهوه مصرف می‌کنند، به طور روزافزون در حال افزایش است. امروزه از صحبت‌های جوانان چنین به نظر می‌رسد که اطلاعات زیادی در زمینه تهیه و مصرف قهوه کسب کرده‌اند و به نوعی قهوه را به عنوان نوشیدنی اول خود در نظر دارند. بر اساس آمار ارائه شده از سوی اتحادیه کافی‌شاپ‌ها و آبمیوه‌فروشان تهرانی‌ها به طور معمول روزانه بین ۲ تا ۳ تن قهوه مصرف می‌کنند و این آمار فعلا در حال افزایش است.
افزایش تولید قهوه در پی جهش نرخ دلار
صنعت قهوه در جهان به حدی وسیع است که منبع اصلی درآمد برخی کشورهای آمریکای لاتین به حساب می‌آید و حتی وزارتخانه اختصاصی خود را دارد، اما صنعت قهوه در ایران نوپا است. پس از محدود کردن واردات برندهای خارجی قهوه توسط دولت و جهش بی‌سابقه نرخ دلار طی سال‌های اخیر، واردات قهوه خارجی دشوارتر شده و در حال حاضر دیگر مثل سال‌های قبل توجیه اقتصادی به همراه ندارد. این دو موضوع در کنار هم موجب شده تا فعالان قهوه در ایران به سمت تولید بروند تا بتوانند نیاز داخل به قهوه را پوشش دهند. در جنوب ایران قابلیت کشت قهوه وجود دارد و می‌توان کشت تجاری قهوه را در ایران آغاز کرد. در حال حاضر قهوه در برخی نقاط جنوبی کشور مانند چابهار کشت می‌شود. تعداد کارخانه‌ها و کارگاه‌های تولید قهوه در کشور به طور روزافزون افزایش یافته و امروز در کنار برندهای خارجی، برندهای متعدد ایرانی هم وجود دارند که دست خریداران را برای خرید باز گذاشته اند و این نشانه واضحی از آن است که صنعت قهوه در ایران بازار رو به رشد و آینده پررونقی دارد. در شرایط کنونی حدود ۸۰درصد از نیاز قهوه کشور توسط صنایع داخلی تامین می‌شود و ۲۰درصد باقی مانده نیز مربوط به قهوه‌هایی است که به شکل مستقیم وارد کشور می‌شوند و فرآوری روی آنها انجام نمی‌شود. قهوه‌های مورد استفاده مردم نیز با توجه به ذائقه جامعه اغلب ترک، اسپرسو و قهوه فوری(نسکافه)هستند.
ضرورت حمایت از این صنعت نوپا
اگرچه صنعت قهوه ایران هنوز به مرحله توسعه یافتگی نرسیده، اما با وجود چند کارخانه فعال در این بخش، چشم‌اندازی که برای این صنعت قابل انتظار است، آینده پرشتاب‌تر و پرسودتری را پیش روی آن قرار می‌دهد که البته در این مسیر مشکلاتی وجود دارد. یکی از موانع پیش‌روی صنعت قهوه در ایران، سرمایه‌بر و زمانبربودن بازدهی این صنعت است.
با تمام این اوصاف، امروز پا گرفتن شرکت‌های فرآوری قهوه در ایران، فرصت ویژه‌ای را برای ایرانی سازی این صنعت فراهم کرده و این همان موضوعی است که مسوولان وزارت صنعت، معدن و تجارت نیز به آن اذعان دارند و بر ضرورت حمایت از این صنعت نوپا در کشور تاکید می‌کنند. این مسوولان معتقدند: فرآوری قهوه در ایران و بسته‌بندی آن موجب ایرانی‌سازی این محصول شده و صادرات این کالای ایرانی‌سازی شده، موجب رونق صنعت بسته‌بندی کشور می‌شود.
در این میان به گفته تولیدکنندگان، قهوه جزو کالاهای کم گردش است و هم در بخش فروش و هم در بازگشت نقدینگی توسط فروشگاه‌ها تاخیر وجود دارد و بازگشت نقدینگی به شرکت‌ها حتی تا سه ماه زمان می‌برد. این در حالی است که برای واردات مواد اولیه موردنیاز باید ۶ ماه زودتر خرید صورت بگیرد و درنتیجه سرمایه در گردش بالایی در این صنعت نیاز است.
بازار قهوه در بحران کرونا
بر اساس این گزارش، در کنار روند رو به رشد تولید قهوه در کشور، بازار قهوه هم روند روبه رشدی دارد؛ یعنی جایی که قهوه مصرف می‌شود و شامل کافه‌ها، منازل و دفاتر کار است. شواهد موجود حاکی از آن است که طی چند سال گذشته تعداد کافه‌ها و کافی شاپ‌هایی که محل عرضه انواع نوشیدنی از قبیل قهوه هستند، در کشور افزایش یافته است.
البته این در حالی است که طی حدود یک و نیم سال اخیر، شیوع جهانی بیماری کرونا زنجیره قهوه را در سرتاسر دنیا با تهدیدهای جدی روبه‌رو کرده است. این زنجیره، شامل افراد و کسب و کارهایی است که به نوعی با تولید، توزیع و مصرف قهوه سروکار دارند؛ در این زنجیره از مزرعه دار، فروشنده دانه قهوه سبز، کارگاه‌‌ها و کارخانه‌های برشته کاری، رسانه‌‌های تخصصی، شرکت‌های تولیدکننده تجهیزات و دم افزار گرفته تا فروشنده‌ها، کافه‌دارها و نیروهای خدماتی شاغل در صنعت قهوه با بحران دست و پنجه نرم می‌کنند. به این فهرست باید مصرف‌کنندگان قهوه را هم اضافه کنیم؛ کسانی که نوشیدن قهوه جزئی از برنامه یا نیازهای روزانه آنها است و نقشی اساسی در تکمیل زنجیره قهوه دارند.
در ایران هم مانند دیگر کشورها بازار و صنعت قهوه تحت تاثیر کرونا قرار گرفته است. به طوری که بازار کافه‌ها به عنوان بخشی از عرضه‌کنندگان قهوه کساد و کم رونق شده است. این در حالی است که تا پیش از شیوع کرونا کافه‌ها مکانی برای نوشیدن قهوه در ساعات فراغت محسوب می‌شدند که طرفداران زیادی نیز داشتند، اما فراگیری کرونا موجب شد تا کافه‌ها یا تعطیل شوند یا صرفا به صورت سرپایی فنجان قهوه دست مشتریان بدهند. ضمن اینکه ترس مردم از ابتلا به کرونا منجر به حضور کمتر مردم در چنین فضاهایی شد.
افت تولید قهوه در دنیا
از طرف دیگر، شدت گرفتن بیماری کرونا در کشورهای آمریکای جنوبی از قبیل برزیل به عنوان بزرگ‌ترین تولیدکننده قهوه در دنیا و در چند کشور دیگر، درنهایت باعث تعطیلی مزارع و افت تولید قهوه در دنیا شد و از آنجا که واردات قهوه خام به ایران از آمریکای جنوبی و جنوب شرق آسیا صورت می‌گیرد، بروز این اتفاق به نابسامانی و گرانی دانه سبز قهوه در ایران کمک کرد. در کنار این موضوع، جهش قیمت دلار به محدوده ۲۵هزار تومان موجب شد تا صنعت قهوه در کشور ما در رکود قرار بگیرد. از منظر اقتصادی، روشن است که با شیوع این ویروس و تعطیلی قهری کافه‌ها و رستوران‌ها و همچنین از رونق افتادن صنعت گردشگری، مصرف قهوه به شکل چشمگیری کاهش پیدا کرده است. به نظر می‌رسد این روند نزولی همچنان تا زمانی نامعلوم ادامه پیدا کند و معلوم نیست چقدر طول خواهد کشید تا دوباره مردم در کافه‌ها و رستوران‌ها دور هم جمع شوند و با خیال راحت قهوه بنوشند.
توسعه صنعت قهوه با سیاست‌های حمایتی دولت
اگرچه مسیر طولانی در پیش است تا ایران بتواند از منظر میزان تولید و مصرف قهوه همپای کشورهای پیشرو حرکت کند، اما با توجه به اینکه شیب رشد مصرف در سال‌های اخیر بالا بوده است، این موضوع انگیزه توسعه در فعالیت‌های این صنعت را تقویت کرده است. در چنین شرایطی سیاست‌های حمایتی دولت در پشتیبانی از تولیدکنندگان قهوه و کسب و کارهای کوچک و متوسط بسیار حیاتی خواهد بود. دولت می‌تواند به منظور بقای آنها، تخفیف‌های مالیاتی قائل شود، بازپرداخت اقساط وام‌ها را به تعویق بیندازد و متعهد به جبران بخشی از زیان این کسب و کارها شود. در این صورت به عقیده فعالان این صنعت اگر فرآوری قهوه در ایران رونق گیرد، سودآوری آن به حدی زیاد است که ظرف کمتر از ۱۰ سال می‌تواند به یکی از مهم‌ترین کالاهای صادراتی کشور تبدیل شود.