همایش چهره‌های موفق بهره‌وری (در عرصه عمل) از سوی انجمن بهره‌وری ایران به منظور ارائه تجارب جمعی از کارآفرینان و مدیران مجرب، خلاق و نوآور در خرداد سال جاری برگزار شد. به بهانه روز جهانی بهره‌وری، نگاهی به نظرات کارآفرینان در مورد بهره‌وری شرکت‌ها داریم. مهندس سیدحمید کلانتری، مدیرعامل انجمن بهره‌وری ایران، در ابتدای این همایش ضمن خوشامدگویی به سخنرانان و شرکت‌کنندگان حضوری و مجازی آن با طرح این پرسش که اصولا چرا در ایران همواره بهره‌وری پایین است، گفت: بهره‌وری به معنای انجام دادن کار عقلانی، اصولی، بابرنامه و استفاده درست از منابع محدود است، اما در ایران با حجم عظیمی از نابهره‌وری در تمامی زمینه‌ها مواجه هستیم. بنابراین اگر زیست‌بوم بهره‌وری به‌درستی تعریف نشود، تبعات آن بیش از گذشته دامن کشور را خواهد گرفت.
کلانتری با بیان اینکه به‌جز برنامه سوم در هیچ‌یک از برنامه‌های توسعه، بهره‌وری در کشور شکل نگرفته است، اذعان کرد: نبود نظام پرداخت عادلانه، بی‌توجهی به نظام شایسته‌سالاری در انتصابات و عدم‌تخصیص درست منابع، از مهم‌ترین عوامل و موانع شکل‌گیری بهره‌وری در کشور است. کسب رتبه‌های پایین در شاخص‌های بهره‌وری و مولفه‌های مرتبط با آن، به‌نوعی درد مشترک دردمندان حوزه مدیریتی کشور بوده و چالش‌های جدی را برای بهره‌وری ایجاد کرده است. وی همچنین تاکید کرد: تا زمانی که انتصابات در دولت‌ها سیاسی و بدون توجه به راندمان کاری شکل بگیرد و عمر مدیریت بزرگ‌ترین شرکت دولتی زیر دو سال باشد، نمی‌توان به بهره‌وری در این شرایط حتی فکر کرد، چه برسد به اجرای بهره‌وری. شرکت‌های دولتی ۳۰ تا ۴۰ درصد از بودجه و منابع دولتی را در اختیار دارند و زمانی‌که این منابع در اختیار افرادی قرار می‌گیرد که با فشارهای سیاسی در پست‌های مدیریتی این شرکت‌ها قرار گرفته‌اند و از تجربه کافی در مدیریت برخوردار نیستند، منجر به از هم پاشیدن زیست‌بوم بهره‌وری می‌شود. وی ابراز امیدواری کرد با خلاقیت در تمامی عرصه‌ها بتوان از این راه میان‌بر برای توسه بهره‌وری در بخش‌های مدیریتی، اجرایی، آموزشی، فرهنگی، اجتماعی و اقتصادی کشور استفاده کرد تا از اتلاف‌ها جلوگیری و مصرف در همه زمینه‌ها را بهینه تعریف کنیم.
ضرورت بهره‌گیری از منابع به‌‌نحو مطلوب
احمد مومنی، مدیرعامل شرکت نیروسازنده پرند دیگر سخنران این همایش بود که درباره بهره‌وری و موضوعات عملیاتی این شرکت در حوزه بهره‌وری گفت: محدودیت‌های سرمایه و سرمایه‌گذاری حلقه مفقود بهره‌وری در کشور است و چنانچه از ظرفیت‌هایی که در اختیار داریم به نحو مطلوب استفاده نکنیم، طبیعتا نمی‌توانیم بهره مناسب را به دست آوریم. در همین راستا شرکت نیروسازنده پرند، تمرکز خود را در جنبه‌هایی معطوف کرد که هزینه انجام و قیمت تمام‌شده بالا بود و عملا برای مشتری مقرون به‌صرفه یا فایده‌مند نبود. بر همین اساس تلاش کردیم در بخش جابه‌جایی و مواد و کالا در صنعت از لحظه‌ای که مواد اولیه کالاها وارد کارخانه‌ها و واحدهای تولیدی می‌شود و در فرایند تولید قرار می‌گیرد تا زمانی که این کالا به دست مصرف‌کننده می‌رسد، ورود کنیم. وی با بیان اینکه صنایع در ایران مرحله‌ای رشد کردند، به جای خالی برنامه‌های هوشمند و سیستمی حمل‌و‌نقل کالا در داخل صنایع اشاره کرد و افزود: با توجه به اینکه فرایندهای داخلی کارخانه‌ها در ایران بر اساس چیدمان درستی صورت نگرفته، بیشتر این کارخانه‌ها با محدودیت لجستیک داخلی مجموعه خود مواجه هستند و این موضوع، یکی از دغدغه‌های بزرگی است که عموم صنایع را را درگیر کرده است.
انتقاد از قوانین تحمیلی و دست‌وپاگیر
وی درباره چگونگی ارتقای بهره‌وری نیز ادامه داد: تغییر فرهنگ جامعه موضوعی زمان‌بر و طولانی است و برای رسیدن به بهره‌وری موردنظر نیازمند اقدامات فرهنگی هستیم، ضمن آنکه قوانین موجود نیز ـ مستقل از درست یا غلط بودن آنها ـ به ما تحمیل می‌شود، لذا چاره‌ای جز حرکت در چارچوب قوانین اعمال‌شده نداریم. وی گفت: استفاده بیشتر از اتوماسیون در بخش لجستیک صنایع کمک شایانی به بهینه شدن و کارآمدی مجموعه‌ها خواهد کرد تا ضمن کاهش بار هزینه‌های اضافی در مسیر بهره‌وری نیز قرار گیرند. ضمن آنکه هزینه تمام‌شده محصول نهایی نیز با این اقدامات کاهش محسوسی خواهد داشت. مومنی با اشاره به برخی اقدامات صورت‌گرفته در مجموعه خود و چالش‌های موجود اظهار کرد: چنانچه بخواهیم فضای انبار را در مجموعه‌های صنعتی در نظر بگیریم، متاسفانه شاهد هستیم که در مقایسه با سایر کشورها، اتفاق قابل‌توجهی در این زمینه نداشتیم و نتوانستیم بخش لجستیک صنایع را به‌روز کنیم. وی ادامه داد: با توجه به اینکه قیمت انرژی در حال حاضر در ایران واقعی نیست، باید از امروز به دنبال ایجاد راهکارهای مناسب برای بهبود وضعیت خود باشیم؛ چرا که اگر در آینده این اتفاق رخ دهد، بسیاری از این صنایع به سمت تعطیلی کشیده خواهند شد. لذا تا فرصت هست باید به دنبال تبیین استراتژی‌های متناسب در این زمینه باشیم. اگر قانون کار و کارگری و زیرساخت‌ها نیز اصلاح نشود، قطعا به نتایج مناسبی دست پیدا نخواهیم کرد.
واگرایی نهادهای قانون‌گذار با آهنگ تکنولوژی‌ها
اشکان آرمندهی، مدیرعامل دیوار نیز در همایش چهره‌های موفق بهره‌وری با بیان اینکه بزرگ‌ترین مشکل حال حاضر استارتاپ‌ها و کسب‌وکارهای مجازی نهادهای دولتی است، گفت: نهادهای قانون‌گذار نمی‌توانند با آهنگ تکنولوژی‌ها پیش بروند و نبود نگاه مشترک بین این نهادها و مجموعه‌هایی که در حال فعالیت هستند و به بیانی عدم‌شناخت کافی از فضای مجازی از سوی نهادهای ذیربط موجب شده مراجع قانونی بزرگ‌ترین بازدارنده توسعه این کسب‌و‌کارها باشند. نداشتن و نبودن متولی واحد در حوزه کسب‌وکارهای اینترنتی و فضای مجازی، مشکل جدی در این زمینه است. وی در ادامه با بیان این پرسش که اگر از من بپرسند اصلی‌ترین چالش فعلی استارتاپ‌ها چیست، قطعا پاسخم مهاجرت پرسنل بوده که ناشی از برخی تصمیمات، مباحث اقتصادی و تحریم‌هاست و به نظر می‌رسد با تداوم شرایط فعلی در زمینه مهاجرت، حتی نگه‌داشت آنها که میانگین سنی‌شان ۲۹ سال است، به یک چالش مهم تبدیل شود.
وی با تشریح اقداماتی که در این استارتاپ موفق شکل گرفته گفت: دیوار (شرکت آگه‌پردازان هوشمند) یک پلتفرم خرید و فروش آنلاین است و هدف اصلی این مجموعه از ابتدا تا‌کنون این بوده که خریدار را بدون واسطه به فروشنده وصل کند، به طوری که در سال ۱۴۰۰ بیش از ۵۳میلیون شماره موبایل یکتا اپلیکیشن دیوار را باز و استفاده کرده‌اند. مدیرعامل پلتفرم دیوار، همچنین به اقدامات صورت‌گرفته در راستای افزایش بهره‌وری مجموعه خود اشاره و تاکید کرد: استفاده از روش اهداف و نتایج کلیدی برای تحقق اهداف تیمی و سازمانی (OKR)، ساختار افقی درون‌سازمانی، استفاده از مدل ورتیکالی برای دسته‌بندی‌های تخصصی، مشارکت عمومی برای تصمیمات بزرگ، امکان انتخاب مسیر شغلی، امکان جابه‌جایی بین تیم‌ها برای ایجاد سازوکارهای پویا و منعطف کاری، از جمله این اقدامات بهره‌ورانه دیوار بوده و موفق هم عمل کرده است. به‌علاوه هیچ یک از پرسنل دیوار برای ورود و خروج خود ساعت نمی‌زنند.
آرمندهی در پایان گفت: پیش‌فرض رفتار ما با اعضای شرکت بر مبنای صداقت، رفتار بدون تبعیض و رعایت احترام، استفاده از گوناگونی و تفاوت افراد برای رشد بلندمدت، تصمیم‌گیری جسورانه و چابک است و درس گرفتن از اشتباه و توسعه محصولاتی که شایسته خودمان هم می‌دانیم از مهم‌ترین اقدامات توسعه‌ای و بهره‌ورانه مجموعه دیوار است.
نوآوری منتهی به بهره‌وری می‌شود
مدیر خانه خلاق و نوآوری «ب» نیز در این همایش با تاکید بر این نکته که نوآوری همواره منجر به بهره‌وری می‌شود، گفت: ما در خانه «ب» تلاش کردیم از طریق عوض کردن مدل کسبوکار خود در جهت نیل به بهره‌وری گام برداریم و این خانه خلاق و نوآوری با هدف گسترش خلاقیت حدود یک سال است که شکل گرفته و به دنبال پرورش و توسعه خلاقیت در جامعه است تا ایده‌های ناب را به سمت درستی هدایت کنیم. مدیرخانه خلاق و نوآوری «ب» افزود: بهره‌وری یعنی انتخاب کار درست و انجام درست آن کار؛ بنابراین ما در این خانه خلاق تلاش کردیم به لحاظ محدودیت در منابع از آنچه در دست داریم استفاده بهینه‌ای داشته باشیم. ابوالحسنی تصریح کرد: صنایع دستی و گردشگری در ایران درگیر چالش‌هایی است. خانه خلاق و نوآوری «ب» طی یک سال گذشته ضعف‌های این صنعت را بررسی و احصا کرده که مشکل اساسی در صنایع دستی، کاربردی بودن آن است. امروز صنایع دستی بیشتر به کالای لوکس تبدیل شده، لذا در سبد خرید مردم جایگاهی ندارد که در همین راستا خانه تلاش کرده این موضوع را بهینه و کاربردی تعریف کند.
وی ادامه داد: ما با این اقدام به دنبال حفظ بازار کارتولیدکنندگان این محصول هستیم و در حال حاضر ۵۰ کارگاه را تحت پوشش طرح‌های خلاقانه خود داریم که به‌زودی طراحی‌های نو و کاربری آنها به مرحله اجرا می‌رسد. همچنین خدمات ایده و طرح نیز به تولیدکنندگان این صنایع ارائه می‌دهیم تا محصولات جامعه‌پسند و کاربردی تولید کنند و مردم نیز توان خرید آنها را داشته باشند.
هیچ مصیبتی مانند بی‌خردی نیست
دکتر عباس علی‌آبادی، مدیرعامل گروه مپنا، دیگر سخنران همایش چهره‌های موفق بهره‌وری، با اشاره به موانع پیش رو برای توسعه در حوزه‌های محیط کسبوکار گفت: بزرگ‌ترین مشکل ما چه در ایران و چه در جهان عدم‌بهره‌وری بوده. یکی از این دلایل هم کنار گذاشتن عقلانیت است که موجب اتفاق افتادن مصیبت‌های بزرگ شده. همان‌طور که امام صادق (ع) می‌فرمایند که «لا مُصیبَه کَعَدَمِ العَقلِ (مصیبتی مانند بی‌خردی نیست).» وی در ادامه به بیان دو مثال درباره عدم‌بهره‌وری در ایران پرداخت و با اشاره به قیمت‌گذاری سوخت در ایران و سایر کشورها تصریح کرد: ستانده و نهاده در بهره‌وری یا به قول مهندسان خرج و فایده دو مقوله بسیار مهمی هستند، اما متاسفانه بسیاری از مشکلات از همین جا نشأت می‌گیرند.
وی با ارائه توضیحی درباره ویژگی‌های توربین‌ها و تفاوت آنها و اقدامات صورت‌گرفته مپنا در این زمینه در رقابت با تولیدکنندگان خارجی در بازارهای بین‌المللی، با بیان اینکه هر توربینی برای شرایط و اقلیم خاصی مناسب است، گفت: بنابراین به نسبت هزینه‌هایی که انجام می‌شود باید آنچه را که به‌دست می‌آوریم، ارزیابی کنیم که تا چه میزان مقرون‌به‌صرفه است تا بهره‌وری حاصل از آن مشخص شود. علی‌آبادی در ادامه با اشاره به قیمت تولید و انتقال آب اظهارکرد: اگر قرار باشد یک صادرکننده میوه برای تولید هر کیلوگرم میوه سه مترمکعب آب مصرف کند و قیمت آن به‌ازای هر یک کیلوگرم یک دلار باشد، آیا قیمت هر مترمکعب آب کمتر از یک دلار تمام‌شده است؟ خیر. پس این تولید مقرون‌به‌صرفه نیست و هیچ اثری از بهره‌وری در آن نیست. وی خاطرنشان کرد: سالانه ۱۰۰میلیارد مترمکعب آب در کشور تقسیم می‌شود. روزانه یک میلیارد مترمکعب مصرف گاز، یک میلیارد کیلووات‌ساعت برق و ۲۰۰میلیون لیتر بنزین و گازوئیل در ایران مصرف می‌شود که ارزش این رقم در اروپا معدل ۳۰۰میلیارد یورو است. در اقتصاد ایران ارزش این میزان چقدر است؟ آیا به ۱۰میلیارد یورو می‌رسد؟
مدیرعامل مپنا گفت: متاسفانه نوع مدیریت در کشور به صورت غلط شکل گرفته و ما نتوانستیم در استفاده بهینه از منابع بهره‌ورانه عمل کنیم و نمود روشن این مساله در مصرف، تمامی مشتقات انرژی، اعم از نفت، برق و آب قابل‌لمس است. چرا که قیمت تمام‌شده این منابع به درستی تعریف نشده است. به‌عنوان مثال، یک لیوان آب نوشیدنی که از شیر آب تهیه می‌شود، هم‌ارزش و هم‌قیمت همان آب با همان کیفیتی است که برای استحمام مصرف می‌شود؛ لذا این نوع مدیریت منابع عقلانی نیست و مشکلات زیادی را به همراه دارد.
جای نخبگان کشور در مجامع بین‌المللی خالی است
رئیس سازمان ملی بهره‌وری ایران، دیگر سخنران این همایش، ضمن تاکید بر تقویت «شبکه ملی بهره‌وری» گفت: باید به سمتی حرکت کرد که عقلانیت در کشور از طریق شبکه نخبگان تشکیل شود و مردم، محور تصمیم‌گیری‌ها قرار بگیرند که این بالاترین خدمت به کشور است. میرسامان پیشوایی با بیان اینکه در حوزه بهره‌وری کم‌کارهایی وجود دارد، اما طی دو سال اخیر شاهد رشد ۹/ ۲ درصدی شاخص بهره‌وری کل در کشور بود‌ه‌ایم، خاطرنشان کرد: این در حالی است که در ۱۰ سال گذشته متوسط رشد بهره‌وری کشور منفی یک درصد اعلام شده است.
معتقدم یکی از علت‌های نابهره‌وری در بخش‌های مختلف کشور، تصمیم‌ها و اقدامات نادرست افراد کم‌تبحر به‌رغم نیت خیر است. برای نمونه، وجود کارخانه بزرگ لوله‌سازی در شمال‌شرق کشور که یکی از بزرگ‌ترین تولیدکننده‌های لوله با ابعاد بزرگ است، اما مشتری این واحد، در جنوب غرب کشور واقع شده و عملا تولید و فروش آن، نه تنها مقرون‌به‌صرفه نیست که بهره‌وری کافی نیز ندارد. وی در ادامه با بیان اینکه گاهی علاقه‌مندی به شهرت نیز موجب اتخاذ تصمیم‌های نادرست می‌شود، عنوان کرد: در کشور ظرفیت استفاده‌نشده زیادی وجود دارد و این ظرفیت در شهرستان‌ها بیشتر است. بنابراین باید به سمت استفاده درست و اصولی از آنها گام برداریم. در حالی که افراد نخبه زیادی در مجموعه‌های مختلف کشور حضور دارند، ضروری است توانایی آنها را به منصه ظهور برسانیم و از قابلیت‌های فکری، ایده‌ها و خلاقیت آنها به صورت بهره‌ورانه استفاده کنیم تا حرکت ملی بهره‌وری شکل گیرد.