یکی از چالش‌های مهم در توسـعه فضـای کسـب وکارهای نوپـا یا همان کسب و کارهای نوآورانه نبود حمایت‌های قانونی است. صاحبان مشاغل نوپا و استارتاپی می‌گویند این مشاغل شامل قوانین کلی اقتصاد و قوانین حمایتی از مشاغل نمی‌شوند. اسماعیل قادری فر، معاون توسعه فناوری معاونت علمی نهاد ریاست جمهوری می‌گوید: قانون حمایت از شرکت‌های دانش بنیان را مورد نظر قرار داده است و استارتاپ‌ها برای بهره بردن از چتر حمایتی باید تحت پوشش شرکت‌های دانش بنیان یا کمپ‌های نوآورانه دربیایند.
صاحبان مشاغل نوپا، می گویند آنها از قانون حمایت از کسب و کار بهره نمی‌برند مثلاً مباحث مربوط به قانون ورشکستگی یا بسیاری قوانین دیگر شامل حال این نوع مشاغل نیست.
علت آن چیست؟
در بحث استارتاپ‌ها اصلاً نباید به مباحثی مانند ورشکستگی فکر کنیم. استارتاپ ماهیتاً کسب و کار ایده محوری است که برای تبدیل شدن به شخصیت حقوقی یا شرکت دانش بنیان باید امکان سنجی شود. در نرم جهانی هم می‌گویند کمتر از 10 درصد ایده‌ها به مرحله تجاری‌سازی می‌رسند.
بنابراین در مرحله شکل‌گیری استارتاپ‌ها قوانینی مثل قانون تجارت را نمی‌توانیم حاکم کنیم. استارتاپ ها در مرحله جنینی هستند و براساس یک ایده شکل می‌گیرند. البته موفقیت استارتاپ‌ها معطوف به بازار است. بازار سرنوشت موفقیت استارتاپ‌ها را تعیین می‌کند در این بین تکراری نبودن ایده اهمیت زیادی در موفقیت استارتاپ‌ها دارد.
یعنی اگر استارتاپی در راهیابی به بازار موفق نباشد رها می‌شود؟
نباید در زیست بوم استارتاپی این دغدغه را داشته باشیم که فلان استارتاپ شکست می‌خورد، یا فلان استارتاپ تا چه حد موفق می‌شود. مهم این است که استعدادهای برتر بتوانند در مرحله تیم‌سازی شکل بگیرند و همدیگر را پیدا کنند. تیم‌سازی معمولاً زمانی در حدود
6 ماه طول می‌کشد. در این مدت استارتاپ باید تبدیل به نهادی شود که در قالب شرکتی دانش بنیان خودش را معرفی کند. شکل‌گیری فضاهای کار اشتراکی هم بر همین اساس است. بسیاری از استارتاپ‌های موفق، تیم‌های خود و اعضای کلیدی خود را از بین افرادی که در سایر استارتاپ‌ها شکست خورده‌اند انتخاب می‌کنند. به‌همین خاطر ما می‌گوییم مرحله استارتاپی مرحله ای برای پویایی است؛ نباید نگرانی بابت شروع به کار استارتاپ‌ها داشته باشیم. پیشنهاد ما به استارتاپ‌های برتر این است که سراغ استارتاپ‌های تکراری نروند.
در کدام حوزه‌ها بیشترین ایده‌های تکراری وجود دارد؟
مثلاً در حوزه تاکسی اینترنتی چند برند مشهور شدند و سهمی از بازار را گرفتند؛ ولی در همین حوزه 60 استارتاپ فعالیت می‌کنند. ما به آنها توصیه می‌کنیم در این حوزه دیگر ورود پیدا نکنند.
استارتاپ ها با چه شیوه‌ای تحت حمایت‌های قانونی قرار می‌گیرند؟
حمایت‌های قانونی ما از استارتاپ‌ها از طریق شتاب دهنده‌ها است. شتاب‌دهنده‌ها نهادهای واسطی هستند که به‌عنوان حامی استارتاپ‌ها از سوی معاونت علمی ریاست جمهوری حمایت می‌شوند. این استارتاپ‌ها می‌توانند زیر چتر یک شتاب دهنده، برای پرورش ایده خود، دوره شتاب دهی را بگذرانند. ما برای شتاب دهنده‌ها فضای کار اشتراکی، آزمایشگاه یا هر چیزی را که در حوزه پرورش ایده خود نیاز داشته باشند در اختیار می‌گذاریم. پیشنهاد ما به صاحبان کسب و کارهای نوپا این است که در قالب کمپ‌ها یا مراکز نوآوری مستقر شوند و از آنجا مرحله بلوغ خود را طی کنند. در این کمپ‌ها ما از استارتاپ‌ها حمایت مالی و قانونی به عمل می‌آوریم. قطعاً از کسب و کارهای استارتاپی با این مکانیزم و ساز و کار حمایت می‌کنیم.
استارتاپ‌ها اگر بخواهند از حمایت‌های دولتی برخوردار شوند الزاماً باید تحت پوشش شتاب دهنده‌ها قرار گیرند؟
خیر؛ این کار الزام‌آور نیست؛ اما پیشنهاد ما این است که اگر استارتاپ‌ها می‌خواهند تحت پوشش باشند و دوام و قوام داشته باشند در پوشش یک سرمایه‌گذار و نظام شتاب دهی قرار بگیرند. اگر بعضی استارتاپ‌ها خودشان می‌خواهند مسیری را طی کنند ما مانعی برای آنها نمی‌بینیم اما پیشنهاد ما کار گروهی و هم افزا کردن زیست بوم‌های استارتاپی است؛ اینگونه استارتاپ‌ها جهش بیشتری دارند.
اما قانون حمایت از شرکت‌های دانش بنیان برای اجرا سال‌ها معطل مانده است؟
قانون حمایت از شرکت‌های دانش بنیان قانونی پیشرفته و رو به جلو است. این قانون در سال 89 به تصویب مجلس رسید، اما به‌خاطر اختلافات بین معاونت علمی و فناوری وقت و وزارت علوم این قانون زمینه اجرایی‌سازی را پیدا نکرد. در دولت یازدهم اجرایی‌سازی این سند راهبردی و تجاری‌سازی اختراعات به‌صورت جدی دنبال شد. از اوایل سال 93 اجرایی‌سازی قانون و فعال‌سازی نهادها و زیرساخت‌هایی که در این قانون پیش‌بینی شده بود شروع شد. به‌عنوان مثال کارگروه احراز صلاحیت و ارزیابی شرکت‌های دانش بنیان که امروز تبدیل به مرکز امور شرکت‌های دانش بنیان شده، یا شکل‌گیری صندوق نوآوری و شکوفایی به‌عنوان بزرگ‌ترین نهاد سرمایه‌گذاری خطرپذیر در کشور با اجرای این قانون شروع به کار کرد.
در سال 94 دولت 200 میلیون دلار بودجه برای سرمایه صندوق نوآوری اختصاص داد و صندوق اکنون شکل قانونی به خود گرفته است. در 5 سال اخیر تمامی ابزار و عناصر سیاستی برای حمایت از شکل‌گیری اقتصاد دانش بنیان در کشور شکل گرفته است. همچنین تأمین بخشی از اعتبارات معاونت علمی و فناوری ریاست جمهوری در سال 98 از صندوق توسعه ملی، اهتمام جدید دولت برای اجرایی‌سازی قانون و احیای اقتصاد دانش بنیان به‌عنوان محرک و پیشران اقتصاد مقاومتی است.
شرکت‌های دانش بنیان چه موانعی را برای توسعه خود پیش رو دارند؟
همه متعهد هستند موانع را از پیش روی شرکت‌های دانش بنیان بردارند. بزرگ‌ترین مانع پیش روی شرکت‌ها، توسعه بازار این شرکت‌ها است که بیشتر به علت فرهنگ اقتصاد نفتی است. باید تلاش کنیم تحول اقتصاد کشور و تبدیل شدن اقتصاد دانش بنیان از یک اقتصاد خرد به اقتصاد کلان در سال‌های آینده نمود پیدا کنند.
استارتاپ‌ها برای تحت پوشش قرار گرفتن در کمپ‌ها یا شتاب دهنده‌ها چه پروسه ای را باید طی کنند؟
این اقدام پروسه زمانی و بروکراسی پیچیده اداری ندارد. 130 مرکز نوآوری و شتاب دهنده در سراسر کشور فعال هستند و استارتاپ‌ها صاحب زیست بوم کسب و کاری خودشان شدند به این معنی که شتاب دهنده‌های تخصصی در همه استان‌ها شکل گرفته است؛ سعی کردیم تنوع بخشی به زیست بوم نوآوری را با استفاده از ظرفیت‌هایی که در زیست بوم هر منطقه وجود دارد شکوفا کنیم و زیر چتر حمایتی بگیریم. این همان تحقق اقتصاد مقاومتی است که رویکرد اشتغالزایی و کارآفرینی فناورانه را به دنبال دارد.
شکل‌گیری استارتاپ‌های جدید بیشتر در کدام حوزه‌ها مورد نیاز است؟
در همه حوزه‌ها. نسل اول سیستم استارتاپی در سال 94 و 95 عمدتاً بر پایه فناوری اطلاعات بوده است مثل تجارت الکترونیک و بازی‌های اینترنتی... نسل دوم زیست بوم استارتاپی به‌دنبال شکل‌گیری شتاب دهنده‌ها و استارتاپ‌های فناوری محور هستند. در برنامه تولید 130 قلم دارو و مواد اولیه دارویی، بار این اقدام را 80 درصد استارتاپ های نوظهور به دوش می‌کشند. در حوزه‌های پیشرفته ای مثل نفت، گاز و پتروشیمی هم شتاب دهنده‌هایی فعال هستند و استارتاپ‌های این حوزه را جذب می‌کنند. بنابراین تنوع زیست بوم استارتاپی در کشور به همه حوزه‌ها وصل است؛ هر جایی که فکر نو و ایده نو وجود دارد می‌توان با نگاه به بازار کسب و کار ایجاد شود. در گردشگری و توریسم، گیاهان دارویی، طب سنتی، ورزش، نوآوری اجتماعی، سینما و...مشتاقانه منتظر حضور استارتاپ‌ها هستیم.
آماری از اشتغالزایی استارتاپ‌ها دارید؟
تا پایان نیمه اول امسال، 300 هزار نفر به‌صورت مستقیم در زیست بوم نوآوری مشغول به فعالیت و کسب و کار هستند. کسب و کارهای نوین ظرفیت‌های اشتغالزایی بیشتر از این را هم دارند.
8 نکتـــه
همه متعهد هستند موانع را از پیش روی شرکت‌های دانش بنیان بردارند
بزرگ‌ترین مانع پیش روی شرکت‌ها، توسعه بازار این شرکت‌ها است که بیشتر به علت فرهنگ اقتصاد نفتی است
پیشنهاد ما به صاحبان کسب و کارهای نوپا این است که در قالب کمپ‌ها یا مراکز نوآوری مستقر شوند و از آنجا مرحله بلوغ خود را طی کنند
تا پایان نیمه اول امسال، 300 هزار نفر به‌صورت مستقیم در زیست بوم نوآوری مشغول به فعالیت و کسب و کار هستند
توصیه ما به استارتاپ‌های برتر این است که سراغ استارتاپ‌های تکراری نروند
مرحله استارتاپی مرحله ای برای پویایی است؛ نباید نگرانی بابت شروع به کار استارتاپ‌ها داشته باشیم
130 مرکز نوآوری و شتاب دهنده در سراسر کشور فعال هستند
نباید در زیست بوم استارتاپی این دغدغه را داشته باشیم که فلان استارتاپ شکست می‌خورد، یا فلان استارتاپ تا چه حد موفق می‌شود، مهم این است که استعدادهای برتر بتوانند در مرحله تیم‌سازی شکل بگیرند و همدیگر را پیدا کنند