مفهوم تاب آوری در زنجیره تامین

زنجیره تامین تاب آور ممکن است که کم هزینه ترین زنجیره تامین نباشد، اما زنجیره تامین تاب آور قادر به غلبه بر عدم اطمینان ها و اختلال ها در محیط کسب و کار است. مزیت رقابتی زنجیره تامین تنها به هزینه های پایین، کیفیت بالا، کاهش زمان تاخیر و سطح بالای خدمات بستگی ندارد. بلکه به توانایی زنجیره در دوری کردن از فجایع و غلبه بر شرایط بحرانی دارد و این همان تاب آوری زنجیره تامین است.

تاب آوری، توانایی زنجیره تامین برای غلبه بر حوادث غیرقابل پیش بینی است. هدف از ایجاد تاب آوری در زنجیره تامین، جلوگیری از حرکت زنجیره به سمت شرایط نامطلوب است. اتفاقاتی همچون حادثه فوران اتش فشان در ایسلند، شرکت ها را از اینکه چه کنترل اندکی بر ریسک هایی که با آنها مواجه هستند دارند آگاه نمود اما امروزه شرکت هایی هستند که بعد از بروز اختلالات و نوسانات شدید قادر به بازگشت به حالت اولیه و نرمال و یا حتی حالت بهتر از قبل هستند.

بیشتر بخوانید: چگونه مدل کسب‌و‌کار تاب آور طراحی کنیم؟
مفهوم تاب آوری زنجیره تامین بیان کننده یک پدیده چند بعدی است. یک تعریف جامع از تاب آوری عبارت است از: «شناسایی منابع بالقوه، ریسک و پیاده سازی استراتژی‌های مناسب از طریق یک رویکرد هماهنگ در میان اعضای زنجیره تامین به منظور کاهش آسیب پذیری زنجیره تامین»

شکل 1 واکنش یک سازمان به بروز فاجعه را نشان می دهد. سازمان در زمان هشدار می‌تواند آنچه را که قرار است اتفاق افتد پیش بینی نماید و از عواقب آن بکاهد. اگر امکان اجتناب به موقع از اختلال ممکن نباشد، با شکست اولین پاسخ (در صورت غافلگیری و نداشتن برنامه ریزی) و بعد از طی یک فاصله زمانی به علل تاثیر به تاخیر افتاده، فاجعه تاثیر بیشتری بر عملکرد سازمان می گذارد. در این نقطه، سازمان باید خود را برای بازیابی مهیا سازد. بعد از دوران بازیابی، سازمان عملکرد خود را تا حدی بالا می آورد که غالبا از حد قبلی پایین تر است.

شکل 1. دوره زمانی مقابله سازمان با فاجعه

قابلیت تطبیقی یکی از عناصر حیاتی زیست محیط های تاب آور است. قابلیت بازیابی از شرایط اختلال مربوط به قابلیت‌های پاسخ‌گویی از طریق انعطاف‌پذیری و افزونگی است. استراتژی های پایدار زنجیره تامین به منظور توانمندسازی شرکت در به کارگیری موثر و کارآمد نقشه‌های اقتضایی در هنگام مواجه با اختلالات باعث ایجاد تاب‌آوری در زنجیره می‌گردد.

پاسخ‌گویی و بازیابی به همان سطح قبلی و یا بهتر از آن، یکی از ویژگی‌های مشترک تمام چشم‌اندازهای مرتبط با تاب‌آوری از جمله محیط زیستی، اجتماعی، روان‌شناسی، ‌اقتصادی، سازمانی و مدیریت بحران است. حفظ همان سطح کنترل (مشابه سطح معمول) بر ساختار و عملکرد در هنگام بروز اختلال، از ویژگی های اولیه تاب آوری محیط زیستی است.

مشابه این موضوع در چشم انداز سازمانی نیزبه چشم می خورد، جایی که بیان می شود که تاب آوری، قابلیت حفظ عملکرد مطلوب و نتایج در هنگام بروز اختلال است. کنترل، ارتباط و انسجام (پیوستگی) سه اصل روان شناسی تاب آوری می باشند که امید می رود در هنگام بروز حوادث طبیعی و غیر طبیعی، پاسخ گویی را بهبود بخشند.

یک زنجیره تامین تاب‌آورنده باید تطبیق پذیر باشد، زیرا حالت مطلوب در بسیاری از موارد با حالت اولیه متفاوت است. کریستوفر (۲۰۰۵) بیان می‌کند که فرایندهای تاب‌آور، انعطاف پذیر و چابک بوده و این توانایی را دارند که به سرعت تغییر کنند. طبیعت پویای قابلیت تطبیقی این اجازه را به زنجیره تامین می‌دهد که بعد از اختلال به حالت اولیه و یا حالتی بهتر از اولیه بازگردد.

برخی جنبه‌های تاب‌آوری که تاکنون مورد بحث واقع شده است در جدول ۲ آورده شده است.

جدول ۲: جنبه‌های تاب‌آوری زنجیره تامین

 ژوتنر و مکلان (۲۰۱۱)‌ تاب آوری زنجیره تامین را در قالب ۴ ویژگی اصلی می‌دانند: انعطاف‌پذیری، سرعت، رویت پذیری و همکاری.

1.«انعطاف پذیری» در زنجیره تامین تاب‌آور:

«انعطاف پذیری» توانایی به راحتی خم شدن بدون شکستن که به عنوان جز ذاتی تاب‌آوری است. انعطاف پذیری این اطمینان را حاصل می‌کند که تغییرات ناشی از اختلال از طریق پاسخ‌های موثر برطرف می‌گردند. مثال‌هایی از انعطاف پذیری شامل نیروی کار چند مهارته، طراحی سیستم‌‌های تولید مطابق با محصولات چندگانه و تغییرات زمانی و انتخاب استراتژی‌های برون‌سپاری به منظور چالاک سازی تامین‌کنندگان است.

برخی نویسندگان افزونگی را به عنوان قابلیت جداگانه‌ای از تاب‌آوری در نظر می‌گیرند. اما برخی دیگر نظیر رایس و کانیاتو افزونگی را بیشتر به عنوان راهی به سوی انعطاف پذیری در نظر می‌گیرند.

2.«سرعت» در زنجیره تامین تاب‌آور:

«سرعت» به معنی تندی حرکت و عملیات است و به صورت فاصله بر زمان تعریف می‌شود. سرعت در شرایط ریسکی تعیین خسارت در واحد زمان است. در مقایسه با انعطاف پذیری، سرعت تاکید بیشتری بر کارایی، پاسخگویی و بازیابی زنجیره تامین در شرایط بحرانی نسبت به اثربخشی دارد. بنابراین زمان تاخیر به عنوان شاخص کلیدی سرعت زنجیره تامین در نظر گرفته می‌شود.

از منظر ریسک زنجیره تامین جهانی، مانوژ و منزر سه شکل مختلف سرعت را در نظر می‌گیرند: «سرعت وقوع حادثه»، «سرعت وقوع خسارات» و «سرعت کشف حادثه ریسکی». در زنجیره تامین تاب‌آور باید جز چهارمی با عنوان سرعت بازیابی زنجیره تامین از حادثه اضافه گردد، بنابراین سرعت، قابلیت انطباق پذیری را در سه مرحله بروز یک اختلال پشتیبانی می‌کند. قبل، در حین، و بعد از وقوع اختلال در زنجیره تامین.

3.«رویت پذیری» در زنجیره تامین تاب‌آور: 

«رویت پذیری» به توانایی (درک شدن توسط چشم و یا ذهن) برمی گردد. رویت پذیری زنجیره تامین، اطلاعات مربوط به اشخاص و رویدادها را با توجه به موجودی،‌ حمل و نقل و توزیع نشان می‌دهد. رویت پذیری اطمینان را در زنجیره تامین بالا برده و از مداخلات بی‌مورد و تصمیم غیر موثر در یک موقعیت بحرانی جلوگیری به عمل می‌آورد. علاوه بر این، رویت پذیری مانند توانایی دیدن یک سرخط  لوله از سر دیگر آن یکی از عناصر مهم آمادگی در برابر حوادث است،‌ زیرا سیگنال‌ها به موقع دریافت می‌گردند.

 سرعت، رویت پذیری و انعطاف پذیری بعضی مواقع در مجموع تحت عنوان چابکی به کار می‌روند.

4.«همکاری» در زنجیره تامین تاب‌آور:

«همکاری» به معنی کارکردن با یکدیگر در یک پروژه مشترک است. ازآنجایی که زنجیره تامین تاب‌آور یک شبکه است، باید در هنگام بروز اختلال همه اعضای زنجیره تامین تمام نیروهای خود را در جهت مقابله با آن هم راستا نمایند. به این ترتیب، همکاری منجر به کاهش عدم اطمینان و ایجاد آمادگی در برابر حوادث می‌گردد. علاوه بر این،‌ همکاری به عنوان چسبی که اعضای زنجیره تامین را در هنگام فاجعه به هم می‌چسباند معرفی شده است.

همکاری از رفتارهای فرصت طلبانه برخی اعضا که بر قابلیت پاسخ‌گویی کل سیستم اثر سو می‌گذارد جلوگیری به عمل می‌آورد. هماهنگ سازی تصمیم‌گیری از جمله عوامل مهم در همکاری است. در نهایت،‌ همکاری از حیث به اشتراک گذاری تجربیات میان اعضا بعد از پشت سر گذاشتن بحران به منظور مواجهه با بحران‌های آتی بسیار حایز اهمیت است.

برگرفته از کتاب «رویکردهای نوین در مدیریت زنجیره تامین»