شاید هنگامی که اولین تلفن‌همراه ساخته شد کمتر کسی تصور می‌کرد روزی این ابزار دیجیتال تا این حد فراگیر شود و تمام جهان را به تسخیر خود درآورد. نقش تلفن‌های هوشمند در بهبود کیفیت زندگی و تسهیل انجام کارها انکارناپذیر است. این ابزار کوچک نوع و سرعت ارتباطات را به کلی متحول کرده و فرصت‌های یادگیری زیادی در اختیار افراد قرار داده است؛ یادگیری‌هایی که به پرورش مهارت‌های ارتباطی و حل مساله کودکان هم کمک کرده و هماهنگی چشم و دست کودکان را بهبود می‌دهد. با تمام مزیت‌های انکارناپذیری که تلفن‌های هوشمند ایجاد کرده‌اند، محققان معتقدند نباید از تاثیرات سوء استفاده طولانی‌مدت از چنین تکنولوژی‌هایی بر زندگی انسان غافل شد. برخی پژوهش‌ها حاکی است چنانچه میزان و نوع مصرف این ابزارهای دیجیتال کنترل نشوند، می‌تواند به از بین رفتن خلاقیت و تخیل افراد خصوصا در سنین پایین‌تر منجر شوند.
موبایل‌های هوشمند، خلاقیت کودکان را می‌بلعند
امروزه کار کردن با تلفن‌های هوشمند و تبلت‌ها به بخش مهمی از فعالیت‌های روزمره کودکان تبدیل شده است؛ کودکان در هر سنی که باشند ساعت‌ها وقت خود را مقابل صفحه‌های نمایش می‌گذرانند. اما در عین حال نگرانی‌هایی درباره تاثیرات این ابزارها بر خلاقیت کودکان وجود دارد. درست است که فناوری صفحه‌های لمسی رفاه بیشتری در زندگی به وجود آورده‌اند اما تحقیقات مرکز AAP در آمریکا نشان می‌دهد استفاده بیش از حد از صفحه‌های لمسی به خلاقیت کودکان آسیب می‌رساند. این نظرسنجی اظهار می‌دارد وقتی کودکان ۳ تا ۵ ساله وقت بیشتری را برای کار با موبایل‌های هوشمند صرف می‌کنند دوستان خیالی خود از جمله عروسک‌هایی که با آنها حرف می‌زنند را از دست داده و زمان کمتری را به تخیل و پرورش افکار جدید اختصاص می‌دهند.
همچنین به گزارش ایندیپندنت، طبق بررسی‌هایی که توسط daynurseries.co.uk بر هزار پرستار کودک انجام شد، مشخص شد که حدود دو سوم از این افراد معتقدند کودکانی که مدت زیادی را به صفحات گوشی‌های هوشمند و تبلت خیره می‌مانند، از قدرت تخیل کمتری برخوردارند. در این بررسی مشاهده شد که کمتر از نیمی از چنین کودکانی دارای دوستان خیالی هستند. ۷۲ درصد از پرستاران مورد بررسی در این پژوهش اظهار کردند تعداد کودکانی که خیال‌پردازی می‌کنند و در بازی‌های خود با دوستان خیالی صحبت می‌کنند، نسبت به ۵ سال گذشته به شدت کاهش یافته است. ۶۳ درصد از این پرستاران، استفاده افراطی از ابزارهای دیجیتال را دلیل این تغییر عنوان کردند. دیوید رایت، مدیر یکی از این مراکز نگهداری از کودکان معتقد است از آنجا که موبایل‌های هوشمند و تبلت‌ها لحظه‌ای اجازه کسل شدن به کودکان را نمی‌دهند، راه ورود دوستان خیالی به دنیای کودکان سد می‌شود. وی می‌گوید، تا زمانی که کودک زمان آزادی پیدا نکند، نیاز به کار انداختن تخیل را حس نخواهد کرد و به مرور خلاقیت وی از بین خواهد رفت.
پگی دیویس، از محققان حوزه روان‌شناسی دانشگاه سنت جون معتقد است کاهش دوستان خیالی کودکان طی سال‌های اخیر را می‌توان در تغییر روش بازی کردن آنها جست‌وجو کرد. در اقدامی که پیرو پژوهش‌های این محققان انجام شد، از والدین خواسته شد کودکان را به حال خود بگذارند تا خود راهی برای سرگرم کردن خود پیدا کنند. مشاهده شد که با این کار مجددا کودکان به خلق دوستان خیالی و به کار انداختن تخیل خود روی آوردند. با وجود آنکه ممکن است برخی از این خیال‌پردازی‌ها گاه از سوی برخی والدین و معلمان مورد بی‌توجهی یا حتی سرزنش قرار گیرند اما باید توجه داشت که جان‌مایه خلق آثار هنری بسیاری از بزرگان ادبیات و هنرهای تجسمی همین تخیل بوده است و خلاقیتی که در آثار بزرگانی همچون ژول ورن و داوینچی مشاهده می‌شود (از جمله سفر به ماه و خلق ابزارهایی که امروزه عملی شده‌اند) و امروز به واقعیت پیوسته‌اند، محصول همین خیال‌پردازی‌هاست.
استفاده بیش از حد کودکان از تلفن‌های هوشمند با گذشت سن بدتر هم می‌شود. کودکان چند سال قبل که اکنون به سن نوجوانی رسیده‌اند اوقات فراغت خود را به تماشای یک صفحه دیجیتالی می‌گذرانند، مشارکت آنها در فعالیت‌های مربوط به یادگیری کم شده و در ارائه راهکارهای خلاقانه ناتوانند. چراکه آنها هیچ ایده‌پردازی و خلاقیت و مهارت حل مساله‌ای ندارند. افزون بر این، نورهای آبی LED موجب خستگی چشم و ذهن افراد می‌شوند. تحقیقات نشان می‌دهد استفاده بیش از حد از گوشی‌های هوشمند موجب آسیب الگوی خواب، افت نمرات تحصیلی، افزایش میزان افسردگی و اضطراب شده و حتی ممکن است افراد به این دستگاه‌ها اعتیاد پیدا کنند. از طرف دیگر مطالعه‌ای که در دانشگاه آلبرتا کانادا انجام شده نشان داده رابطه مستقیمی میان استفاده زیاد از گوشی‌های هوشمند و بروز اختلالات رفتاری و تمرکز در کودکان وجود دارد.
جالب است بدانید مدارسی هم در سیلیکون‌ولی آمریکا که به دره تکنولوژی معروف است، استفاده از روش‌های قدیمی آموزش با کمک تخته و گچ را به جای استفاده از وسایل الکترونیکی در مدارس ابتدایی ترجیح داده‌اند. حتی مدیران شرکت‌های بزرگ تکنولوژی هم از این استراتژی برای تربیت فرزندانشان بهره گرفته‌اند. بیل گیتس موسس غول نرم‌افزاری دنیا شرکت مایکروسافت، به فرزندانش اجازه استفاده از موبایل را تا رسیدن به ۱۴ سالگی نداد و زمانی که دید دخترش به بازی‌های ویدئویی وابسته شده است، زمان بازی او را محدود و کنترل کرد. این در حالی است که بررسی‌ها نشان می‌دهند، این روزها کودکان به طور متوسط در ۱۰ سالگی به اولین گوشی موبایل‌شان دسترسی پیدا می‌کنند. استیو جابز بنیان‌گذار و مدیرعامل فقید اپل هم استفاده فرزندانش از دستگاه‌های دیجیتال را در خانه محدود می‌کرد و حتی اجازه استفاده از آی پد جدید را به آنها نمی‌داد. اکنون والدین باید یک قدم به عقب برگردند و استفاده بیش از حد فرزندانشان از موبایل‌های هوشمند را محدود کرده و آنها را به بازی با گروه همسالان و خیال‌پردازی ترغیب کنند تا شانس تبدیل شدن این کودکان به بزرگسالانی مبتکر و انعطاف‌پذیر در آینده بیشتر شود.