دکتر حسن ربیعی خاستگاه پدیده جدید متاورس را بررسی کرده و به این سوال پاسخ می‌دهد که متاورس چیست و قرار است چه اتفاقات و رویدادهای جدیدی در زندگی بشر ایجاد کند؟
در این یادداشت آمده است: امروزه عموم مردم کم و بیش با واژه متاورس (فرا جهان)، اهمیت آن، ویژگی‌ها، کاربردها و ضرورت‌های آن آشنا هستند. اما متاورس چیست و قرار است چه اتفاقات و رویدادهای جدیدی در زندگی بشر ایجاد کند؟
اساساً در عصر کنونی که به قول پروفسور علی اکبر جلالی «عصر مجازی» نامیده می‌شود، فناوری‌ها به سرعت به دنبال نوآوری بوده و متاورس نیز بخشی از روند فناورانه و به نوعی از جنس فناوری‌های تغییر روندی در عصر کنونی است.
متاورس از دو کلمه یونانی Meta به معنی فراتر و کلمه انگلیسی Universe به معنای جهان تشکیل شده است و امروز معنای متاورس را با عنوان «فراتر از جهان» ترجمه می‌کنند.
در حال حاضر تعاریف متعددی برای متاورس وجود دارد که به چند نمونه آن اشاره می‌کنم.
الف – تعاریف
۱ – متاورس یک محیط دیجیتال سه بعدی و یک فضای مجازی اشتراکی است که ترکیبی از دنیای فیزیکی با دنیای مجازی در بستر اینترنت و فناوری‌های جدید محسوب می‌شود.
۲ – متاورس گام بعدی تکامل و توالی فرضی اینترنت است که در آن واقعیت فیزیکی، واقعیت مجازی و واقعیت افزوده در یک فضای اشتراکی در هم آمیخته بوده و ما می‌توانیم با استفاده از لنزهای تماسی و عینک‌های AR اقدام به گسترش و تقویت ارتباطات در دنیای اطراف خود کنیم.
۳ – متاورس یک جهان مجازی جمعی است که در آنجا میلیاردها انسان و آواتارهای‌شان (تصاویر سه بعدی کاربران در اینترنت) حضور دارند و مانند دنیای واقعی در حال زندگی، تفریح، خرید و فروش، آموزش و.... هستند.
تصور من این است متاورس شبکه گسترده ای از شبیه سازی های پایدار در بستر اینترنت است، بدین معنا که هر کدام از ما دارای یک شخصیت (آواتار) در فضای مجازی، همانند فضای فیزیکی هستیم که در آنجا دارای هویت و شخصیت مجازی هستند و تجربیات زندگی مجازی آنها قطعاً می‌تواند پیامدهای مستقیمی بر دنیای واقعی آنها داشته باشد.
ب– خاستگاه متاورس
۱ – داستان سقوط برف ۱۹۹۲
واژه متاورس برای اولین بار توسط نیل استیونسن در رمان علمی تخیلی با عنوان SnowCrash به کار رفته است که در آن انسان‌ها به عنوان آواتارها با همدیگر و با ایجنت های نرم افزاری در یک محیط سه بعدی مجازی در ارتباط هستند.
۲ – داستان بازیکن شماره یک آماده ۲۰۱۱
بازیکن شماره یک، یک رمان علمی تخیلی است که توسط ارنست کلین نوشته شده و جهان را در سال ۲۰۴۵ به تصویر می‌کشد که در آن بحران انرژی و گرمایش جهانی موجب به وجود آمدن چالش‌های اجتماعی و اقتصادی شده و تنها مکان امن برای انسان‌ها، جهان متاورس است که Oasis نام دارد و راه دسترسی به آن هدست های واقعیت مجازی و دست کش‌های با سیم است.
۳ – متاورس، ابر پروژه مارک زاکربرگ
مارک زاکربرگ بنیانگذار و مؤسس فیسبوک معتقد است متاورس یک اینترنت تجسم یافته و نسخه ارتقا یافته از اینترنت است که دیگر به آن نگاه نمی‌کنید بلکه آن را تجربه خواهید کرد. وی به دنبال آن است که یک نوع تعادل بین قابلیت جستجو و دیتای موجود در جهان به وجود آورده و این تعادل وارد زندگی انسان شده و این امکان را برای مردم جهان به وجود آورد تا با استفاده از تکنولوژی‌های نوین با همدیگر پیوند و ارتباطی عمیق به وجود آورند.
ج _ انواع متاورس
متاورس را به طور کلی می‌توان به دو پلتفرم تقسیم کرد؛ گروه اول ساخت یک متاورس مبتنی بر بلاکچین با استفاده از NFT و ارزهای دیجیتال است.پلتفرم‌هایی مانند Decentraland و The Sand box که به مردم اجازه می‌دهد قطعات زمین مجازی را خریداری و محیط‌های خود را بسازند.
گروه دوم متاورس ، پلتفرم‌هایی هستند که برای تجارت ، تفریح و … کاربرد دارند. مانند Roblox- Fortnite-Minecraft که در آن کاربران می‌توانند به بازی ، رقابت و همکاری بپردازند.
د – منطق متاورس
فناوری متاورس یک اکوسیستم زیست بوم دارد و یک حوزه بین رشته‌ای است که موضوعات مختلفی به آن مرتبط است؛ متاورس مدعی خلق یک دنیای جدید معطوف به احراز کارکردها و دارایی‌ها برای همه مردم است. بر همین اساس منطق متاورس در چهار عنوان قابل تعریف است.
۱- محسوس سازی جهان مجازی یا به تعبیری دیگر، فیزیکی سازی فضای مجازی
۲- تبدیل ذهنیت به عینیت، خیال به واقعیت و حس به فراحس
۳- تأمین و تضمین دارایی‌های فردی، نهادی، ملی، منطقه‌ای و جهانی
۴- متراکم سازی داشته‌های شخصی و تعلقات نهادی
ه – ویژگی‌های متاورس
در جولای ۲۰۲۱، وب سایت Nortonrosefulbright مقاله‌ای با عنوان «متاورس تکامل یک پلتفرم دیجیتال جهانی» منتشر کرد که در آن ویژگی‌های مرتبط را به شرح ذیل عنوان کرده است.
• غیر متمرکز بودن
• حاکمیت کاربر
• ماندگاری
• هم زمانی و هم مکانی
• اقتصاد محوری
• قابلیت همکاری
و – کاربردهای متاورس
قطعاً متاورس کاربردهای متعددی در زندگی بشر خواهد داشت. توانایی‌های بالقوه زیادی که می‌توان در جهت ارتقا عملکرد و بهره وری در حوزه‌های مختلف از آن استفاده کرد. این توانایی‌ها می‌تواند ما را به دنیای مجازی جذابی برده و تجربه‌های منحصر به فردی را برای ما به ارمغان بیاورد.
برخی کاربردهایی که می‌توان به آن اشاره کرد شامل موارد زیر است.
• متاورس پزشکی و سلامت
•متاورس علمی و آموزشی
• متاورس تفریحی و سرگرمی
• متاورس تجاری و خرید
• متاورس فرهنگی و هنری
• متاورس گردشگری
متاورس نظامی
ز – آینده متاورس
به نظر من متاورس به علت برخورداری از توانایی‌های متعدد، آینده روشنی دارد. پیشرفت متاورس روی بهبود فناوری‌های واقعیت مجازی متمرکز شده است که موجب غوطه ور شدن کاربران در فضای مجازی می‌شود.
در حال حاضر غول‌های فناوری جهان مانند متا و مایکروسافت توجه ویژه ای به این فناوری دارند؛ از تصمیمات ویژه متا برای پیشرفت در حوزه متاورس می‌توان به خرید شرکت‌های تولید کننده قطعات هدست های واقعیت مجازی، شرکت‌های نرم افزاری فعال در حوزه واقعیت مجازی و استودیوهای بازی سازی فعال در حوزه ساخت بازی‌های واقعیت‌های مجازی اشاره کرد.
شرکت Imagineoptix و شرکت Scape از این شرکت‌ها محسوب می‌شوند.
مایکروسافت نیز با خرید شرکت ActivisionBlizzard به قیمت ۶۸ میلیارد دلار قصد دارد در زمینه استفاده از قابلیت‌های متاورس در حوزه بازی سازی پیشرفت کند.
از سوی دیگر دو غول تراشه سازی جهان یعنی Intel و Nvidia شرکت‌های مطرح در گسترش متاورس هستند ، حتی برندهای معروف لباس، کیف و کفش هم مانند Nike و Gucci و Balenciaga و Louis Vuitton نیز در حال فروش لباس و کیف‌های الکترونیکی هستند .
ح – طرح چند مسأله و پاسخ آن
۱ – با توجه به پیشرفت فوق العاده فناوری متا در سطح جهان، آیا امروز راجع به متاورس اجماع جهانی وجود دارد؟
پاسخ به این سوال منفی است. چرا که هنوز فناوری متاورس نزد افکار عمومی در هاله‌ای از ابهام است، از طرفی هم شرکت‌های فناوری رقیب متاورس مانند Neuralink که ایلان ماسک آن را مدیریت می‌کند معتقد است آینده در اختیار متاورس نیست بلکه به نیورالینک تعلق دارد که مبتنی بر فعالیت‌های عصب شناختی است. بدین طریق که یک تراشه کوچک در مغز شما کار می‌گذارند و می‌توانید با آن به یاد گیری مشغول شوید. مثلاً اگر بخواهید زبان جدیدی را یاد بگیرید، آن را در تراشه مغز خودتان آپلود می‌کنید.
این فناوری روی علوم شناختی و نورون‌های مغزی کار می‌کند تا مغز را متحول سازد. در این فناوری همچنین می‌توانید از مغزتان نسخه پشتیبان بگیرید. اینها ایده‌ها و آرزوهای صنعت فناوری‌های عصب شناختی است که رقیبی برای متاورس محسوب می‌شود.
۲ – آیا متاورس سبک زندگی و هویت جوامع بشری، بالاخص جامعه ایرانی را تغییر خواهد داد؟
پاسخ این سوال مثبت است. امروز ما در سبک زندگی به جهت نیاز به تکنولوژی‌های نوین، گرفتار جبر فناوری‌های جدید هستیم. فرهنگ ایرانی ما نزدیک یک قرن است در نظام و جبر فناوری‌های غرب به سر می‌برد و هیچگاه نتوانسته در این اکوسیستم، خود آغازگر و مولد فناوری باشد و حتی موفق شود پتانسیل‌های فنی استفاده و راه اندازی این تکنولوژی‌ها را فراهم و فناوری‌های جدید را در نظام زیست بوم جامعه ایرانی بازسازی، متناسب سازی و یا بومی سازی کند.
من معتقدم زندگی سنتی انسان‌ها تغییر یافته و مفاهیم جدیدی مانند هوش مصنوعی، اینترنت اشیا و متاورس طراحی و وارد زندگی ما شده است و ما خواسته یا ناخواسته از آن متأثر خواهیم شد.
در حال حاضر یکی از عوامل مهم سردرگمی، دوگانگی، گم گشتگی‌های فرهنگی و بحران هویت در عصر مجازی و دو فضایی شدن جامعه، ناشی از عدم شناخت صحیح دنیای ناشناخته‌ها، نبود سیستم و برنامه‌های آموزشی، ضعف در بستر سازی فرهنگی و اجتماعی و عدم سرمایه گذاری لازم در حوزه فناوری روز جهانی، برای مواجه با این پدیده است که متأسفانه از سوی دست اندرکاران نیز نادیده انگاشته شده است.
۳ – متاورس قرار است چه اتفاقاتی در زندگی بشر ایجاد کند؟
متاورس انتقال به جهان دوم و زندگی کردن در جهان مجازی به صورت واقعی با احراز مالکیت وابسته به کاربر و نه وابسته به پلتفرم است. متاورس خروج از نرم افزارهای بزرگ شبکه‌های اجتماعی به محیط فضای خودم یا باغ محصور WalledGarden با رویکرد احراز مالکیت داده برای کاربران است .
هویت‌های دیجیتال در متاورس مانند هویت فیزیکی بدن انسان منحصر به فرد است، در واقع پروتکل‌ها و ماژول‌ها شناسایی و ساخته می‌شوند و بر این اساس در متاورس هویت کاربران در دست خودشان است و به نوعی خود مختاری دارند، بدین معنا که کاربران کنترل کامل روی اطلاعات هویتی خود داشته و نیازی به شخص ثالث برای تأیید هویت ندارند.
اهمیت متاورس و شتاب روز افزون آن توسط شرکت‌های بزرگ فناوری آغاز شده است و به زودی در همه جای جهان فراگیر و همه مردم جهان از مواهب علمی، آموزشی، تفریحی، تجاری و..... آن بهره مند خواهند شد.
نتیجه گیری
متاورس امروز یک واقعیت اجتناب ناپذیر است، متاورس عرصه رقابت، همسان سازی و ظهور دو قلوهای آنالوگ و دیجیتال است، متاورس به لحاظ مفهومی یک پدیده جدید نیست بلکه تلاشی برای محقق کردن مفروضات جهان مجازی با نظام زمانی و مکانی رها شده از مفهوم خطی و یکجانشینی جهان فیزیکی است.
امروز توسعه دنیای مجازی و متاورس به اندازه دنیای فیزیکی و واقعی اهمیت دارد، متاورس می‌تواند در آینده فرهنگ جهانی و به تبع آن مشاغل و فعالیت‌های اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی و حتی سیاسی جوامع بشری را بازآفرینی کند.
جوامع بشری و نظامات حکومتی لاجرم باید همسو با توسعه تکنولوژی و پیشرفت‌های فناوری، با کسب دانش و مهارت، تدوین استراتژی مناسب و همچنین سرمایه گذاری همه جانبه، با فضای به وجود آمده مواجه و بسترهای لازم را در ایجاد و توسعه زیرساخت‌های فناورانه و همچنین ایجاد مشاغل جدید در فضای جدید را فراهم و آن را مدیریت کنند.
مقاومت در برابر تکنولوژی، موفقیتی را در پی نخواهد داشت؛ امروز ضرورت دارد جامعه علمی و دانشگاهی کشور قوانین و بسترهای فناورانه و حقوقی لازم را برای این فضا فراهم کنند.
پاورقی
۱ - نظریه عصر مجازی به عنوان چهارمین موج تغییر جوامع و تاریخ بشر بعد از سه عصر کشاورزی، عصر صنعت و عصر ارتباطات برای اولین بار در جهان در سال ۱۳۷۲ توسط دکتر علی اکبر جلالی مطرح شد.
منابع و ماخذ
۱ - روابط عمومی متاورس تألیف مهدی باقریان
۲ – دیدگاه‌های پرفسور عاملی در کنفرانس بین المللی روابط عمومی ایران - شارا
۳ – نظرات پرفسور جلالی پیرامون توسعه دنیای مجازی - جهاد دانشگاهی