فراگیری حضور مردم در بازار سرمایه در شرایط شیوع ویروس کرونا همزمان با تغییر مدل کسب وکار ارائه خدمات مالی و سرمایه‌گذاری در بازار سرمایه از بستر فیزیکی به بستر فن‌آوری‌های مالی و دیجیتال، ضرورت فراهم‌سازی زیرساخت‌های لازم و زیست‌بوم مورد نیاز فن‌آوری‌های نوین مالی را بیش از پیش ایجاد کرده است.
نظام مالی، امکان انتقال وجوه نقد از دارندگان وجوه نقد مازاد را به فرصت‌های سرمایه‌گذاری مناسب، فراهم می‌کند. برای سالیان متوالی، این موضوع در بازار سرمایه به شکل مراجعه به شرکت‌های کارگزاری بوده است.
فن‌آوری‌های نوین اطلاعات و دیجیتال تحولات چشمگیری را در حوزه‌های مختلفی از جمله اقتصاد، رقم زده است. خرید و فروش‌های اینترنتی به شکل کنونی که تا سال‌های نه چندان دور بصورت یک آرزو بود اکنون شکل عملی به خود گرفته و هر روز خبر فن‌آوری جدیدی در این زمینه به گوش می‌رسد. یکی از حوزه‌هایی که با تغییرات زیادی در این خصوص مواجه بوده است، نظام مالی و به ویژه بانک و بازار سرمایه از طریق ظهور فن‌آوری‌های مالی (فین‌تک) است.
در همین زمینه، با مهدی شهنازی، معاون فن‌آوری اطلاعات شرکت پردازش اطلاعات مالی نواندیشان‌افزار و از صاحبنظران حوزه فن‌آوری‌های مالی گفت‌وگویی را می خوانید:
ظهور و شکل‌گیری فن‌آوری‌های مالی و توسعه آن را چگونه ارزیابی می‌کنید؟
بروز بحران مالی جهانی و در نتیجه کاهش اعتماد آحاد مردم و بنگاه‌های اقتصادی به بانک‌ها، موجب شکل‌گیری موج جدیدی از شبه‌نهادها و کسب‌وکارهای جدید در حوزه مالی همزمان با بروز پیشرفت‌های سریع در حوزه فن‌آوری اطلاعات، موبایل، دانش هوش مصنوعی، کلان داده‌ها، واقعیت افزوده و واقعیت مجازی و ... شده است. نمود بیرونی این تحولات که از آن با عنوان روندهای برهم‌زننده نام می‌برند، بصورت روندهای رو به رشد ارائه خدمات نهادها در بستر فن‌آوری مالی به‌ویژه در بخش تلفن همراه و سازوکارهای ارتباطی بروز پیدا کرد و منجر به تغییر پارادایم خدمات از بستر فیزیکی به مجازی شد. این موضوع باعث توسعه بازار هدف و کاهش هزینه‌های ارائه خدمات در نتیجه افزایش تأمین مالی فراگیر به تمامی اقشار و در نتیجه افزایش رفاه و کاهش فقر شده است.
استراتژی مناسب در مواجهه با تحولات برهم‌زننده چیست؟
در روندهای نهادهای مالی دنیا دو استراتژی مطرح است که یکی ورود مستقیم نهادهای مالی به حوزه توسعه فن‌آوری‌های مالی جدید برای ارائه خدمات است و استراتژی دوم، مشارکت با شرکت‌های تخصصی فن‌آوری مالی در زمینه ارائه خدمات مالی و سرمایه‌گذاری است.
آیا منظور شما این است که مدل کسب و کار و بازاریابی خدمات مالی در دنیا در حال تغییر است؟
بله؛ جمله معروف در این زمینه این است که وجود نهاد مالی ضروری نیست، اما ارائه خدمات مالی و سرمایه‌گذاری یک ضرورت است. با حضور فن‌آوری‌های مالی در راستای ارائه خدمات مالی و سرمایه‌گذاری، کسب وکارهایی که از فن‌آوری اطلاعات برای ارائه خدمات به مشتریان استفاده می‌کنند، می‌توانند از مزایای ناشی از آن در دسترسی به طیف وسیع‌تری از مشتریان برخوردار شوند. در همین راستا، با ارائه خدمات با کیفیت بهتر و کارمزد کم‌تر، رضایت واقعی‌تری کسب می‌شود. قبلاٌ شرکت‌ها، فهرست خدمات آماده خود را به مشتری ارائه می‌کردند و مشتری در محل شرکت حاضر می‌شد و گزینه مناسب خود را انتخاب می‌کرد. اما با ظهور فن‌آوری‌های جدید دیگر نیازی به حضور مشتری در محل شرکت نیست و مشتری خدمات مورد نظر خود را اعلام می‌کند و خدمات به او ارائه می‌شود. برای پرداخت نیز دیگر نیازی به ارائه مشخصات کارت و مشخصات هویتی نیست و صرفاً با فن‌آوری‌های جدید با در اختیار داشتن درگاه اختصاصی و سیستم‌های جدید احراز هویت به صورت اتوماتیک (در مواردی حتی با یک لبخند) نسبت به برداشت مبلغ از حساب وی اقدام می‌شود. این موضوع موجب تسری مفهوم خدمات مالی فراگیر در دنیا شده است.
آیا نوآوری‌های جدیدتری نیز در دنیا در فضای خدمات مالی مطرح است؟
بله، همین‌طور است. سرعت ایجاد و معرفی نوآوری و فن‌آوری‌های جدید بسیار بالاست و هر روز با مواردی از این دست مواجه می‌شویم. نظام‌های مالی دنیا نیز در مواجهه با ظهور فن‌آوری‌های نوین مالی با پدیده‌های جدید مواجه شده‌اند. زیرساخت بلاک‌چین و ارزهای مرزنگاری شده از جمله بیت‌کوین برای تبادلات مالی، عرضه عمومی سکه بجای عرضه عمومی اولیه به عنوان راهکار جدید تأمین مالی در دنیا که در مدت زمان حداقلی به تأمین مالی قابل توجهی در بستر نرم‌افزاری فوق اقدام می‌کنند، از جمله این موارد است. همچنین ابتکارات در زمینه رتبه‌بندی اعتباری و فراگیری آن، ایجاد پول‌های جدید توسط کشورهای مختلف از جمله روسیه در این بستر برای مبادلات آتی در مواجهه با تحریم‌ها و تهدیدهای سیستم‌های موجود، شکل‌گیری سازوکارهای نقل‌وانتقال سریع بین‌المللی وجوه در این سیستم در مقابل سویفت در کنار سایر نوآوری‌های مالی این حوزه و گرایش شرکت‌ها و کشورها به سمت فعالیت در این بخش از جمله نوآوری‌هایی است که به تدریج به عنوان فضاهای جایگزین برای بازارهای مالی از جمله بازار سرمایه مطرح شده است. در حال حاضر در حوزه مدیریت مالی شخصی و مدیریت ثروت، این موضوع مورد توجه قرار گرفته و مراکز ارائه‌دهنده این خدمات (که از آن‌ها به مشاوران رباتیک (Robo-advisor) نام‌گذاری شده است)، از قابلیت‌های فن‌آوری مالی و با توجه به خصوصیات ریسک‌پذیری اشخاص در زمینه ارائه خدمات مشاوره مالی در زمینه‌های بانکی، بیمه‌ای، خرید و فروش سهام و ... عمدتاً در بستر نرم‌افزارهای موبایلی اقدام می‌کنند.
چگونه می‌توان از ظرفیت‌ها و توانمندی‌های موجود در دانش‌آموختگان دانشگاهی و جوانان جویای کار برای ایجاد و توسعه حوزه فن‌آوری مالی به نحو بهینه استفاده کرد؟
لازم است مراجع سیاست‌گذار و نظارتی تدابیر لازم در زمینه فراهم‌سازی زیست بوم کسب وکارهای نوپا و ایجاد زنجیره کامل حمایتی از این کسب وکارها را فراهم کنند و از ظرفیت‌ها و توانمندی‌های بالقوه دانشگاهی و فنی موجود در کشور استفاده بهینه را ببرند. برگزاری مراسم مختلف در زمینه فراخوان و گردهم‌آیی فعالیت‌های استارت‌آپی و کسب وکارهای نوپا، ایجاد زمینه‌های شتاب‌دهی به این فعالیت‌ها، دریافت ایده‌ها و پرورش آن‌ها از طریق مراکز دانشگاهی، ایجاد دانش فنی تدوین مدل کسب وکار، ارزشگذاری و مدیریت مالی کسب وکارها در این حوزه و حمایت مالی و معنوی از خیل عظیم جوانان مستعد و کارآفرینان و سرمایه‌گذاران متمایل به سرمایه‌گذاری در این زمینه از جمله مواردی است که می‌تواند به دستیابی به فضای جدید کسب وکار که در بالا به آن‌ها اشاره شد، کمک کند.
تعامل با مراکز شتاب‌دهی و رشد دانشگاهی به ویژه حوزه‌های مالی و فن‌آوری اطلاعات، ایجاد سازوکار انگیزشی جذب و پرورش ایده ناب، ایجاد مرکز کارآفرینان و سرمایه‌گذاران متمایل به سرمایه‌گذاری در این حوزه‌ها، ایجاد مراکز مشاوره و داوری از طرح‌ها، تسریع در شکل‌گیری و ایجاد صندوق‌های سرمایه‌گذاری تخصصی و سازوکارهای ورود به بورس این‌گونه طرح‌ها از جمله عرضه عمومی اولیه و خصوصی، اتخاذ سازوکارهای حمایتی مالی و معنوی از این‌گونه کسب و کارها از جمله اقداماتی است که می‌تواند به تکمیل‌شدن زیست‌بوم کارآفرینی و فعالیت‌های دانش بنیان در کشور به ویژه در فضای بازار سرمایه کمک کند.
سیاستگذاری مناسب و استراتژی‌های لازم از سوی نهادهای متولی و بازیگران این حوزه موجب بهره‌گیری از ظرفیت‌ها و توانمندی‌های موجود در جهت توسعه بازار سرمایه و تحقق اهداف اقتصاد مقاومتی در زمینه ایجاد اشتغال و فعلیت‌سازی طرح‌ها و کسب‌وکارهای منتج به محصول یا خدمت نهایی می‌شود.